Erdogan i Gulen: Od saveznika do suparnika

Redžep Tajip Erdogan i Fetulah Gulen su dve najznačajnije političke figure u Turskoj. Svakodnevne aktivnosti razgranate mreže Hizmet organizacije, poznatije kao FETO, prisutne su širom Azije, Severne Amerike i Evrope. Iako je uticaj Fetulaha Gulena 90-ih godina prošog veka bio najjači u Turskoj, gde je i počela ekspanzija njegove mreže saveznika i sledbenika (Gulenista), Balkan je kako zbog svog dobrog geografskog položaja, tako i zbog povoljnih uslova za razvoj Hizmet organizacije, ubrzo postao važno strateško mesto na čijem prostoru je FETO ostvario značajan uticaj.

Pokušaj državnog udara u Turskoj 2016. godine ostavio je velike posledice na bezbednosnu situaciju u regionu. U prilog tome ide činjenica da je Turska u poslednje 4 godine uhapsila skoro 40.000 ljudi i otpustila skoro 110.000 javnih službenika zbog sumnje da su povezani sa organizacijom koju vodi Fetulah Gulen, koji u očima najvećeg broja turskog stanovništva predstavlja glavnog izvršioca pomenutog akta.

Kako bi stekli uvid u današnja dešavanja i aktivnosti ove organizacije važno je upoznati se sa istorijom odnosa između Redžepa Erdogana i Gulena kao dve najznačajnije figure u sistemu vlasti u Turskoj od 2000. do 2013. godine.

Rođen 1941. godine, Fetulah je najveći deo svog života proveo kao imam, posvećujući se isključivo religiji. Međutim, 1981. godine, njegov fokus se pomera sa religioznih na socijalne aktivnosti koje su bile oličene u stvaranju različitih firmi, projekata, medijskih kuća i ostalih poslova koji su dobili zamah zbog sve veće popularnosti privatizacije. Najznačajniji adut Gulenove moći jeste veliki broj škola, fakulteta i drugih edukativnih ustanova koje se nalaze po čitavom svetu. Može se reći da on poseduje mrežu takvih ustanova u kojima se školuje ogroman broj mladih za koje se smatra da čine okosnicu budućih aktivnosti i delovanja njegove organizacije.

Bivši imam je 1999. godine pobegao u Sjedinjene Američke Države kako bi tamo našao utočište. Razlog tome bio je veliki broj optužbi protiv njegovog načina rada, kao i glasine o nelegalnim aktivnostima kojima se bavio. Godinu dana kasnije, okrivljen je da je tajno radio protiv vlasti i da je pokušavao da nađe načine da naruši politički sistem u Turskoj.

Bivši saradnici

Od 1999. godine, Gulen je stvorio ogromnu mrežu saveznika i sledbenika. Od bekstva je otvorio veliki broj medijskih ustanova u Turskoj, kao i škola i banaka koje su po nekim informacijama služile za slanje i prenos novca od Zapadnog Balkana do Bliskog istoka. Njegov uticaj se prostire čak i do Centralne Azije, odnosno do država kao što su Turkmenistan, Uzbekistan i Azerbejdžan, sa kojima Turska ima bliske odnose. Gulenovi protivnici su takav uticaj smatrali vidom posedovanja vojske koju on ima na raspolaganju u svakom trenutku i koju može da aktivira po potrebi.

Iz navedenog je jasno da Fetulahova organizacija ima veliki uticaj u čitavom svetu, zbog čega je Redžep Erdogan želeo prvih godina 21. veka da iskoristi takav potencijal za jačanje svoje moći. Erdogan 2002. godine postaje premijer Turske sa svojom novom partijom pod nazivom Partija pravde i razvoja (AKP), a samo godinu dana kasnije povlači sve optužbe koje su u tom trenutku bile podnete protiv Fetulaha Gulena. Dolaskom Erdgona na poziciju premijera, otpočela je nova društveno-politička era Turske, temeljena na svojevrsnom neoosmanizmu sa primesama islamske ideologije.

Tadašnji premijer Turske je smatrao da saradnja sa Gulenom i njegovom organizacijom može biti jako korisna u razvoju njegovih ideja, s obzirom na infrastrukturu i uticaj koji je Gulen posedovao u tom trenutku. Sa druge strane, Fetulah i njegova organizacija, koju velika većina prepoznaje pod imenom FETO, bi zauvrat dobili zaštitu države što bi išlo u prilog istoj, zbog sve većeg broja tajnih i netransparentnih poslova kojima se bavila.

U prilog tvrdnjama da je saradnja posle 2002. godine postojala idu posete visokih zvaničnika Turske Gulenovoj rezidenciji koja se nalazi u Pensilvaniji. Nakon poseta, Gulenove televizijske stanice i razne publikacije počele su da podržavaju Erdogana i njegovu kampanju pa je AKP 2007. godine još jednom uspela da odnese pobedu na izborima. U godinama koje su usledile, Turska kao sekularna država počela je da slabi, a religijski uticaj je počeo da jača. Postojale su brojne tvrdnje da je Turska sa Erdoganom počela sve više da liči na novu Osmansku imperiju.

Na novim izborima 2011. godine Erdogan je još jednom odneo pobedu, međutim, njegov pokret je od tog trenutka krenuo da slabi. Korupcijski skandali koji su zahvatili tadašnjeg premijera i njegovu porodicu doveli su do masovnih protesta u Turskoj na koje je Redžep Erdogan odgovarao nasiljem i iskoristio priliku da okrivi svog najvećeg saveznika do tada, Fetulaha Gulena. Dve godine kasnije došlo je do prekratnice u odnosu ove dve uticajne ličnosti. Zvanična Ankara je smatrala da su navedeni korupcijski skandali bili organizovani od strane Gulenove organizacije kao odmazda zbog zatvaranja većeg broja univerzitetskih škola u Turskoj od strane Erdogana.

Kao rezultat protesta i drugih dešavanja 2013. godine, Gulen je označen kao neko ko je po drugi put imao nameru da svrgne vlast u Turskoj tako što je podržavao demonstrante. Njegov ugled polakao je jenjavao u zemlji, pre svega zbog optužbi da je državni neprijatelj koji je u par navrata pokušao da stvori državu u senci.

Međutim, u periodu od 2013. do 2016. godine čini se da na relaciji Erdogan-Gulen nije bilo većih okršaja. Razlog za to su bili problemi izazvani migrantskom krizom i velikim brojem izbeglica u Turskoj, kao i napadi Islamske države na Tursku zbog mešanja u rat u Siriji. Zbog toga je fokus Erdoganove politike bio usmeren pre svega na bezbednosnu situaciju u zemlji i jačanje pozicija u regionu.

Državni udar ili zavera?

No, 2016. godine desio se jedan od najznačajnijih događaja u tom delu sveta. Grupa od 10.000 vojnika pokušala je da sprovede državni udar na Vladu Turske smatrajući da je u zemlji bilo prisutno odsustvo vladavine i nedostatak jakog i stabilnog sistema. Iako je državni udar zaustavljen za manje od 12 sati, više od 250 ljudi je poginulo te noći, dok je mterijalna šteta bila velika. Sa druge strane, nije bilo potrebno pitati se ko će biti proglašen glavnim krivcem navedenog akta. Gulenov pokret je istog trenutka optužen za propali pokušaj državnog udara, a u tom trenutku počinje period masovnog hapšenja i traženja ekstradicije ogromnog broja ljudi po čitavom svetu od strane Turske zbog povezanosti sa FETO organizacijom.

Nakon državnog udara, Turska je proglasila vanredno stanje koje je imalo za cilj da se odstrani uticaj FETO organizacije u zemlji. Erdogan je u nekoliko navrata zatražio od SAD da isporuče Fetulaha Gulena Turskoj, međutim, svi takvi napori su do danas bili bezuspešni. Iako je Gulen nekoliko puta naglasio da nije odgovoran za dešavanja 2016. godine, Turska je od tog perioda tražila od mnogih zemalja da zatvore sve organizacije i institucije koje su povezane sa pomenutom organizacijom.

I dan danas FETO, odnosno Hizmet, kako neki nazivaju ovu organizaciju, prema nezvaničnim informacijama ima više od 4 miliona sledbenika po čitavom svetu. No, organizacija je proglašena kao teroristička od mnogih zemalja koje imaju bliske odnose sa Turskom, dok sa druge strane, Gulenovi sledbenici tvrde da je cilj ovog pokreta služenje i pomaganje drugima što sama reč hizmet i znači.

Postoji veliki broj tajni koje se tiču ove organizacije. Njeni sledbenici su čvrsto vezani za učenja koja dobijaju svakodnevno u edukativnim ustanovama koje po rečima mnogih stručnjaka služe za regrutovanje mladih ljudi. U SAD se ove ustanove sumnjiče za pranje novca kao i za veliki broj imigracionih krivičnih dela.

I pored činjenice da su nekada bili saveznici, današnje neprijateljstvo između Redžepa Erdogana i Fetulaha Gulena utiče ne samo na Tursku već i na veliki broj drugih zemalja. Gulenov uticaj u svetu i Erdoganov cilj da taj uticaj potpuno uništi i uhapsi sve koji se su povezani sa FETO organizacijom dovodi do nestabilne bezbednosne situacije u regionu. Srbija, kao i druge zemlje na Balkanu, nije niti izolovana niti zaštićena od posledica sukoba Erdogana i Gulena koji će u budućnosti biti još ozbiljniji.