Potpisivanjem vojno-tehničkog sporazuma u Kumanovu 10. juna 1999. godine i usvajanjem Rezolucije 1244 Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija, postavljen je temelj za dolazak međunarodnih mirovnih snaga na teritoriju Kosova i Metohije. Teret očuvanja mira i bezbednosti pao je na NATO misiju KFOR, čiji su pripadnici ubrzo počeli da pristižu na teritoriju Kosmeta. U prvim godinama mandata, broj pripadnika KFOR kretao se oko 50.000, da bi nakon toga usledilo postepeno redukovanje ljudstva kao i sredstava ratne tehnike.
Osim članica NATO, u pomenutu misiju uključene su bile i druge partnerske zemlje, a jedinstvena komanda predvođena generalom Majklom Džeksonom, pored očuvanja mira i stabilnosti, kao zadatak imala je i demilitarizaciju tzv. Oslobodilačke vojske Kosova (OVK), podršku međunarodnim humanitarnim akcijama, kao i koordinaciju i pružanje podrške međunarodnim civilnim institucijama na terenu. Danas, kao i tada, postupanja jedinica KFOR baziraju se pre svega na članu 8. Povelje Ujedninjenih nacija.
No, i pored jasno propisanih nadležnosti i dodeljenih zadataka, potpuna demilitarizacija tzv. OVK nije sprovedena do kraja, a napadi na srpsko i nealbansko stanovništvo postali su svakodnevica. Ovakva bezbednosna situacija kulminirala je u martu 2004. godine kada je došlo do velikog pogroma Srba i uništavanja njihove imovine. Ovaj događaj, ujedno je bio i najveći izazov za misiju KFOR, koja je odigrala ključnu ulogu u zaštiti srpskog stanovništa u pojedinim delovima Kosova i Metohije. Nacionalni kontigenti, poput italijanskog, francuskog ili američkog, pružili su podršku srpskom narodu i stali u zaštitu njihovih života i imovine, kao i imovine Srpske pravoslavne crkve. Ipak, ovakvu praksu nisu primenile sve jedinice na terenu, budući da su pod izgovorom nedovoljne brojnosti i spremnosti da odgovore na novonastalu situaciju, kontigenti jednog broja država ostali u svojim bazama.
Pored navedenog događaja, KFOR je odigrao i važnu ulogu tokom sprovođenja tzv. parlamentarnih izbora 2011. godine, koji su ujedno bili i prvi izbori za privremene kosovske institucije nakon jednostranog proglašenja nezavisnosti februara meseca 2008. godine. Usled velikih tenzija i napetosti, KFOR je uspeo da održi stabilnost na terenu, ali je do nove eskalacije sukoba došlo već nekoliko meseci kasnije.
Srbi, nezadovoljni svojim položajem i izloženi sve većem pritisku od strane Prištine, organizuju 24. i 25. jula 2011. godine proteste na administrativnim prelazima, kada dolazi i do većih incidenata, postavljanja barikada, paljenja prelaza Jarinje i ubistva jednog pripadnika Regionalne operativne jedinice za podršku (ROSU).
Ipak, zahvaljujući prisebnosti vojnika međunarodnih mirovnih snaga, sukob nije dalje eskalirao. Sporadični incidenti nastavili su se i u budućnosti ali je KFOR, kao i druge međunarodne institucije, makar delimično uspevao da reši sve zadatke koje je nametala već uzburkana situacija na terenu.
Prema zvaničnim informacijama, danas je na teritoriji Kosova i Metohije prisutno 3347 pripadnika (prema nekim izveštajima taj broj iznosi 3419 vojnika) KFOR iz 27 zemalja, koji su podeljeni u dve borbene grupe - Zapad i Istok, čije komande se nalaze u dva velika centra, „Villagio Italia” u blizini Peći i baza „Bondsteel“, nadomak Uroševca.
Nakon dolaska međunarodnih snaga na Kosmet otpočela je dobra saradnja sa tamošnjim lokalnim stanovništvom. Razlog za to bila je želja da se izgradi pozitivan odnos i stekne legitimitet, što je rezultiralo brojnim donacijama, kako u vidu pomoći poljoprivredi, tako u vidu obnove igrališta i sportskih terena, škola i vrtića.
Uprkos svim naporima, čini se da u poslednje vreme dolazi do slabljenja tih odnosa. Iako je pomenuta pomoć, koju međunarodni mirovni faktor pruža srpskom stanovništvu, od velikog značaja za normalizaciju svakodnevnog života i aktivnosti, ne može se reći da je ujedno i ključni faktor. Sa jedne strane, opterećeni birokratskim procedurama i hijerarhijskim ustrojstvom, pripadnici KFOR ne mogu adekvatno i blagovremeno da odgovore na određene zahteve za pomoć. Sa druge strane, najveći deo međunarodne zajednice i dalje teži jačanju kosovskih institucija, što među srpskim narodom ne nailazi na pozitivne kritike.
Poseban pomak napravljen je u saradnji sa Srpskom pravoslavnom crkvom, što ne treba da čudi budući da je povlačenjem srpske vojske i policije 1999. godine, KFOR postao jedini zaštitnik srpskih svetinja u pokrajini. Pod njihovom neposrednom zaštitom u početku se nalazilo četiri manastira – Visoki Dečani, Pećka Patrijaršija, Devič i manstir Svetih Arhangela, ali je vremenom taj broj smanjen. Danas, usled specifičnih okolnosti, neposrednu zaštitu međunarodnih snaga ima još samo manastir Visoki Dečani koji je ujedno proglašen i zaštićenom zonom.
Pored fizičkog prisustva vojnika KFOR, manastir je i kamerama, odnosno video-nadzorom povezan sa bazom ove misije. Takav nivo zaštite očekivan je, pre svega, zbog činjenice da su Visoki Dečani tokom proteklih godina bili izloženi brojnim napadima. Najdrastričniji primeri ugrožavanja bezbednosti bratstva manastira zabeleženi su 2000. i 2004. godine kada su izvršeni minobacački napadi, kao i 2007. kada je napad na manastir izvršen ručnim raketnim bacačem „zolja”.
Manastir danas fizički čuvaju vojnici iz Slovenije, Austrije i Italije, a od 3. novembra, priključio im se i jedan deo pripadnika nacionalnog kontigenta Severne Makedonije (iz Tetova), predvođenih kapetanom Hristijanom Dimčevskim. Osim zaštite, vremenom je izgrađen izuzetno blizak odnos vojnika i tamošnjeg bratstva manastira, što je rezultiralo povremenim posetama visoko rangiranih oficira misije manastiru, uključujući i prisustvo komandanta KFOR general-majora Mikelea Risija božićnoj liturgiji, kao i ne tako retkim slučajevima krštenja vojnika. Uz to, manastir je dobio i direktnu podršku od strane misije, u slučaju izgradnje puta R108, koji direktno narušava zaštićenu zonu.
Ipak, prioritetni zadatak KFOR jeste osiguranje mira i bezbednosti stanovništva na Kosovu i Metohiji. Međutim, i u tom segmentu, sa bezbednosnog aspekta posmatrano, ova misija predstavlja tek tercijarni nivo zaštite. Na prvom mestu nalazi se Kosovska policija, a zatim EULEX. Zbog toga, KFOR može da reaguje jedino u slučajevima velikih sukoba, koji imaju tendenciju da prerastu u oružani konflikt.
No i pored toga, KFOR je svakodnevno prisutan na terenu. To dokazuju takozvani ,,LM timovi”, odnosno Liaison Monitornig Teams, koji predstavljaju manju grupu vojnika koja vrši osnovne patrolne delatnosti na terenu. Uz to, ne treba izgubiti iz vida i da je njihovo prisustvo moguće na skupštinskim zasedanjima, budući da su prema kosovkom zakonu iz 2008. godine skupštinska zasedanja otvorenog tipa. Njihovo prisustvo od posebnog je značaja upravo na onim sednicama, na kojima se raspravlja o bezbednosnim pitanjima.
Kada je reč o saradnji sa Vojskom Srbije (VS), taj odnos je regulisan ranije pomenutim vojno-tehničkim sporazumom iz Kumanova i Rezolucijom 1244 iz 1999. godine. Tu je, pored svih osnovnih načela garancije ljudskih prava, propisan i princip međusobne saradnje, ali i udaljenosti jedinica VS od administrativne linije. Sve do 2001. godine, jedinice kopnene vojske morale su da budu unutar svoje teritorije 5 kilometara, dok je ta razdaljina za jedinice protivvazduhoplovne odbrane i ratnog vazduhoplovstva bila 25 kilometara. U okvire ovih akata, uključene su bile i jedinice tadašnje milicije, koje su pored povlačenja sa Kosova takođe imale obavezu, da se povuku u dubinu svoje teritorije. Ipak, 2001. godine omogućeno je svim jedinicama vraćanje na administrativnu liniju.
O tome kakav odnos KFOR i VS imaju danas, govori činjenica o brojnim posetama i zajedničkim aktivnostima koje međusobno realizuju dve strane. U proteklim godinama ova međunarodna misija više puta boravila je u zvaničnim posetama jedinicama Kopnene vojske, a ti sastanci neretko su bili organizovani na najvišem vojnom nivou, uključujući prisustvo načelnika generalštaba VS i komandanta KFOR.
Međusobna saradnja dve strane odvija se i putem zajedničkih patrola. One se sprovode po principu kontrole unapred jasno određenog područja duž same administrativne linije, koja se pruža u dužini od 350 kilometara, a sa ciljem podizanja stepena bezbednosti građana sa obe strane. Najčešće je reč o patrolnoj delatnosti koja se vrši pešice, združenim snagama. U toku zajedničkih patrola nema razdvajanja pripadnika KFOR i vojnika srpskih oružanih snaga, a ono što otežava izvršavanje dogovorenih zadataka sporazumom jeste sama administrativna linija, koja nije jasno definisana, usled nepostojanja njenih jasnih obrisa u vidu prirodnih granica, poput reka ili planinskih venaca, te se zbog toga, pribegava i prilagođavanju situaciji na terenu.
Prema dostupnim informacijama, samo tokom proteklih šest meseci VS i KFOR realizovali su dve ovakve aktivnosti. Prva je sprovedena 27. jula, na potezu Muhovac – Čar, sa ciljem suzbijanja kriminaliteta u ovom rejonu, a patrolu su realizovali pripadnici Četvrte Brigade Kopnene vojske i pripadnici KFOR. Zajedničku aktivnost, nadgledali su major Jovica Stanković, zamenik rukovodioca Tima Kopnene vojske za saradnju sa KFOR, kao i pukovnik Harold Sven, sa strane KFOR.
Druga zajednička patrola realizovana je u popodnevnim časovima 7. avgusta u selu Hodonovce, u rejonu opštine Kamenica, a pored pripadnika VS učestvovali i pripadnici turskog i američkog kontigenta KFOR. Ova patrola dospela je u žižu interesovanja čitave javnosti kada je Priština iznela optužbe da se tom prilikom, zapravo, dogodio ilegalni upad srpske žandarmerije. No, pored tih optužbi, drugi dokazi nisu postojali. Kosovske institucije su tom prilikom, pored iskazivanja zabrinutosti za bezbednost svojih građana, ukazale i na činjenicu da je došlo do kršenja Rezolucije 1244. KFOR je odbacio neosnovane optužbe Prištine, demantujući navode da je došlo do ilegalnog prelaska administrativne linije, već da se radi o zajedničkoj patroli sa pripadnicima snaga VS.
Osim saradnje sa Vojskom Srbije, pripadnici KFOR brojne aktivnosti realizuju i sa kosovskim institucijama, a pored zajedničkih patrola, planiraju se i sprovode brojne vežbe. Primer za to je redovna godišnja vežba ,,Srebrna sablja 2020”, koja je poslednji put realizovana u oktobru mesecu prošle godine sa ciljem osposobljavanja za reagovanje u vanrednim situacijama.
Ovakve aktivnosti teže uvežbavanju svih privremenih kosovskih institucija za blagovremeno reagovanje na datu situaciju, obezbeđivanje višeg stepena bezbednosti i omogućavanje slobodnog kretanja na teritoriji Kosova i Metohije, kao i što bolja kooperacija i sinhronizacija različitih kontigenata KFOR i kosovske policije.
Pored pomenute vežbe, tokom novembra meseca prošle godine sprovedena je i združena vežba ,,Zajednički odgovor” u čijoj je realizaciji učestvovalo preko 300 pripadnika kosovske policije i KFOR uz punu podršku misije EULEX.
Međutim, čini se da zajedničke aktivnosti KFOR sa pripadnicima kosovskih institucija u proteklom periodu, negativno utiču na legitimitet ove misije, što predstavlja potencijalnu pretnju za narušavanje dobrih odnosa koji su ostvareni sa srpskim stanovništvom. Ne treba zanemariti činjenicu da od svih međunarodnih misija koje su od 1999. godine do danas boravile na teritoriji Kosova i Metohije, KFOR i dalje ima najveću podršku srpskog stanovništva i uživa najveće poverenje.
Iako se zbog te pomoći često u javnosti pojavljuju informacije o potencijalnom povlačenju međunarodnih mirovnih snaga sa teritorije Kosmeta, to se nikako ne može očekivati. Usled i dalje nestabilne bezbednosne situacije na terenu, velike etničke i verske netrpeljivosti, kao i manjka demokratskih mehanizama i vrednosti, koje se prevashodno vide kroz status Srba i drugog nealbanskog stanovništva, povlačenje KFOR bi dodatno pogoršalo i dalje nepovoljnu bezbednosnu sitaciju. Iz prethodno navedenih razloga, povlačenje ove NATO misije, nikako ne bi išlo u korist ni jednoj od suprotstavljenih strana.
U međuvremenuje, na čelu misije došlo do promena postavljanjem novog komadata, generala Franka Federicija, kao i novog komandanta borbene grupe ,,Istok” Dereka Adamsa. Pristup situaciji koji je KFOR do sada imao ostaće neizmenjem.
Idi nazad
