Povećane tenzije na postoru Bliskog istoka, ponovo su početkom aprila ovaj region stavile u fokus svetske javnosti. Naime, nakon baražne vatre u kojojsu na Izrael iz južnog Libana 6. aprila lansirane 34 rakete, te raketiranja iz pojasaGaze u istom periodu, iz pravca Sirije ubrzo je na prostor Golanske visoravni u dva navrata lansirano još najmanje šest raketa. Deo njih izraelske snage uspešno su presrele, a nakon toga i uzvratile napadnom na artiljerijske i radarske položaje koji se nalaze u ovoj arapskoj državi. Pomenuti događaj poslednjije u nizu incidenata koji su se za kratko vreme desili na prostoru Levanta, što je dodatno podiglo tenzije u ovom decenijski veoma nestabilnom regionu. Prethodno, početkom marta meseca, gotovo sve svetske agencije izvestile su i o incidentu u kome su učestvovali pripadnici oružanih snaga Izraela i Libana, kada je kod sela Aita al-Šab na jugu Libana patrola Izraelskih odbrambenih snaga (IDF) prešla liniju koju su uspostavile Ujedinjene nacije 2000. godine. Iako je ovaj potez izazvao oštru reakciju libanske strane, ubrzo su se uz prisustvo mirovnih snaga i bez oružanog konflikta, pripadnici IDF povukli na svoje ranije položaje, stavljajući makar privremeno situaciju pod kontrolu.
Pomenuti događaj samo je jedan u nizu incidenata koji su se desili na prostoru južnog Libana u proteklom periodu, a novi okidač za višedecenijske napetosti bio je nedavni okršaj izraelske policije i palestinskih vernika kod džamije Al Aksa u Jerusalimu, tokom muslimanskog meseca posta Ramazana. Kao odgovor na to, pripadnici palestinske ekstremističke organizacije Hamas, libanskog Hezbolaha i Jerusalimske brigade (Liwa al-Quds) kojadeluje na protoruSirije, izvršilisuseriju raketnih napada na teritoriju Izraela, što je izazvalo nesamo oštru reakciju izraelske vojske već i narušavanje UN-ove „Plave linije”. Tim povodom, situaciju su kao izuzetno ozbiljnu okarakterisali i pripadnici mirovnih snaga Ujedinjenih nacija u Libanu, koji su u ovoj zemlji angažovani u okviru misije UNIFIL (United Nations Interim Force In Lebanon). Njihovo saopštenje, kao i dešavanja na ovom prostoru sa posebnom pažnjom su ispraćena i u našoj zemlji, budući da pripadnici Vojske Srbije u pomenutoj misiji aktivno učestvuju još od 2010. godine, sa trenutnim angažmanom od 177 pripadnika.
Istorijski posmatrano, misija UNIFIL pokrenuta je od strane Saveta bezbednosti 1978. godine u skladu sa usvojenim rezolucijama 425 i 426, kako bi se potvrdilo povlačenje Izraela iz Libana, uspostavio i obnovio međunarodni mir i bezbednost na ovom prostoru, ali i pružila pomoć libanskoj vladi da ojača svoju vlast u spornoj oblasti. Međutim i pored njenog uspostavljanja situacija na terenu do danas je ostala nestabilna, a sama misija morala se dodatno modifikovati i prilagođavati novonastalim okolnostima najmenje dva puta. Naime, Izrael i Liban imaju izuzetno napete odnose više od 40 godina, odnosno još od vremena libanskog građanskog rata 1982. godine, kada su izraelske snage umarširale u Liban kako bi se sukobile sa palestinskim borcima. Bio je to prvi događaj koji je uticao na UNIFIL, budući da je i pored postojanja odluke UN iz 1978, južni deo Libana od tada, pa sve do maja meseca 2000. godine bio pod izraelskom kontrolom. Drugi povod za prilagođavanje Misije, bilo je upravo izraelsko povlačenje 2000, kada su mnoge porodice napustile ovo područje, koje je sve više pod svoju kontrolu stavljao Hezbolah.
Ipak, presudnu ulogu za budući format i značaj misije UNIFIL čini se da je imao Libanski rat koji se desio 2006. godine. Upravo je ovaj sukob bio povod da Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija iste godine usvoji rezoluciju 1701 na osnovu koje je došlo do daljeg jačanja snaga UNIFIL ali i do proširenja njihovog mandata. Tako su pripadnici misije UN u ovoj zemlji, pored dotadašnjih zadataka bili angažovani i na praćenju prestanka neprijateljstava uz pružanje podrške libanskim oružanim snagama tokom njhovog razmeštanja na jugu Libana. Uz to, predviđeno je i da se dodatno proširi pomoć i podrška civilnom stanovništvu, kako bi se osigurali humanitarni koridori i dobrovoljan i bezbedan povratak raseljenih lica.
Sumirajući navedeno, čini se da je glavni okidač za svaki sukob na ovom prostoru bio odnos između Izraela sa jedne i palestinsih ekstremističkih, paravojnih ili terorističkih organizacija sa druge strane. U slučaju Libana, glavna meta izraelskih napada bili su pripadnici i vojna infrastruktura šiitske libanske proiranske političke i paravojne organizacije Hezbolah, koja korene nastanka ima upravo u 1982. godini. Naime, nju su kao odgovor na ulazak Izraela u južni Liban, osnovali libanski sveštenici koji su studirali u iračkom Nadžafu, usvajajući model koji je postavio ajatolah Homeini nakon Iranske revolucije 1979. godine. Trenutni lider ovog pokreta je Hasan Nasralah koji se na toj poziciji nalazi još od 1992. godine. Pokret je u međuvremenu proglašen terorističkom organizacijom od strane 6 zemalja, uključujući SAD i Ujedinjeno Kraljevstvo, a vremenom je izrastao u organizaciju koja ima širok spektar delatnosti, uključujući radio, televiziju, novine, škole, bolnice, socijalne ustanove, dok su pojedini članovi ove organizacije, odnosno njenog političkog krila (Lojalnost bloku otpora) dobili i mesto u libanskoj vladi.
Dakle, iako ih mnogi posmatraju kao terorističku organizaciju, istaknuto političko krilo Hezbolaha, ne samo da više od dve decenije učestvuje u političkom životu Libana, već u potpunosti poštuje demokratsko uređenje ove države. Kada je reč o finansijskoj podršci ona u najvećoj meri dolazi iz Irana, a manjim delom i iz Sirije, zbog čega ne treba da čude česti vazdušni udari izraeskih oružanih snaga po ciljevima proiranskih milicija i u ovoj arapskoj zemlji. Sa druge strane, procenjuje se da militantno krilo Hezbolaha raspolaže sa oko 1.000 naoružanih pripadnika u aktivnom sastavu i još oko 10.000 u rezervi, a njihova taktika uglavnom se zasniva na raketiranju teritorije Izraela i napadu na izraelske vojnike.
Upravo je sličan incident polovinom prve dekade 21. veka bio povod za jedan od najvećih oružanih sukoba na prostoru Levanta u ovom veku. Naime, nakon što su pripadnici Hezbolah upali na prostor severnog Izraela 12. jula 2006. godine i oteli dva izraelska vojnika započet je sukob koji je eskalirao u ranije pomenuti Libanski rat. Ovaj konflikt sastojao se iz serije vojnih intervencija na prostoru Libana i severa Izraela, a nakon što su dejstva okončana u periodu između jula i avgusta iste godine, Savet bezbednosti UN usvojio je rezoluciju 1701 kojom su prošireni ciljevi i unapređena misija UNIFIL.
No, proširenje misije UN čini se da nije doprinelo postizanju trajnijeg mira u ovom regionu. Tenzije i povremeni sukobi su se nastavili, pa je do nove kulminacije došlo već 2010. godine kada su libanske snage usmrtile visoko rangiranog izraelskog oficira. Izrael je na to odgovorio artiljerijskom vatrom po položajima libanske vojske pri čemu su stradala tri pripadnika libanskih oružanih snaga, što se na kraju u velikoj meri odrazilo i na buduće odnose između dve države. Ipak, iako se nestabilna situacija zadržala do danas, može se primetiti da je od trenutka od kada su dve strane pristale na prekid vatre kojim je okončan Libanski rat, manje incidenata u kojima dolazi do raketiranja izraelske teritorije iz pravca Libana. Takođe, može se usvojiti i svojevrsna zakonitost, a to je da sva naredna zasedanja Saveta bezbednosti UN na temu mandata misije UNIFIL, kao po pravilu prati iznenadno i neočekivano otvaranje vatre duž uspostavljene linije. Zbog svega toga, još uvek se ne može čak ni približno odrediti kada bi moglo doći do okončanja pomenute misije.
Inače, u sklopu misije UNIFIL 7. juna 2000. godine Ujedinjene nacije su objavile uspostavjanje takozvane „plave linije” koja nije definisana kao državna granica već kao „linija povlačenja”, odnosno privremena linija uspostavljena između Libana i Izraela. Na taj način UN su imale za cilj da identifikuju liniju na terenu koja je blisko usklađena sa međunarodno priznatim granicama Libana, a na osnovu najboljih dostupnih kartografskih i drugih verodostojnih dokumenata. Ipak, i pored njenog uspostavljanja narušavanje linije između dve strane desilo se više puta u prtekle dve decenije. U prvom incidentu 2000. godine učestvovali su pripadnici Hezbolaha, koji su oteli tri izraelska vojnika koja su patrolirala južnom (izraelskom) stranom demarkacione linije. Slični napadi usledili su i 2006. godine, dok je sa druge strane i Izael kršenjem vazdušnog prostora Libana i operacijama kao što je Severni štit (operacija uništavanja mreže tunela koje je izgradio Hezbolah duž granice) inicirao rasplamsavanje sukova u ovom regionu. Od strane misije UNIFIL, 17. decembra 2018. godine priznato je postojanje četiri tunela u blizini granice, uz potvrdu da dva tunela prelaze„plavu liniju”, čime se krši Rezolucija 1701 Saveta bezbednosti UN.
Iste godine od strane Izraela izgrađen je zid duž severne granice, sa ciljem da se pruži neophodna zaštita civila od napada militantnog krila Hezbolaha. No, to nije dovelo do smanjenja tenzija i sukoba budući da je već u julu 2020. godine došlo je do razmene vatre između izraelskih vojnika i boraca Hezbolaha, a u avgustu 2021. godine, iz južnog Libana na Izrael je lansirano više desetina brojne raketa i dronova. Na ove napade Izrael odgovorio artiljerijskom vatrom, zbog čega su turbulentna dešavanja i incidenti u ovom regionu postali svakodnevca, ostavljajući gotovo nepostojeći prostor za deeskalaciju.
Ipak, i pored dugogodišnjih tenzija i sukoba, kao i činjenice da su dve zemlje tehnički i dalje u ratu, postoji prostor na kome je postignut određeni napredak. Naime, Izrael i Liban sve su bliže sporazumu o demarkaciji njihove morske granice koja se prostire preko oblasti koja je izuzetno bogata prirodnim gasom. Tako se uz posredovanje SAD, odnosno preko Amosa Hohštajna, specijalnog koordinatora za globalnu infrastrukturu i energetsku bezbednost američkog predsednika, radi se na postizanju dogovora koji bi omogućio eksploataciju gasa na istoku Mediterana. Konačnim dogovorom i izvozom ovog energenta dve zemlje bi stekle veoma značajnu ekonomsku dobit, a šire posmatrano, evropske države bi pronašle neophodnu alternativu za gas koji dolazi iz Ruske Federacije. Ipak, onog trenutka kada otpočnu, isporuke Libana i Izraela neće nadoknaditi sav gas koji je neophodan Evropi, zbog čega izraelsko-libanski sporazum treba da pruži vitalni podsticaj naporima za dodatno proširenje eksploatacije ovog energenta u tom delu sveta.
Indirektni pregovori između Libana i Izraela na ovom polju počeli su još 2020. godine, a nakon kraćeg zastoja 2021, ponovo su pokrenuti nakon što je brod za istraživanje nafte i gasa„Energean” u junu iste godine stigao do istočnomediteranskog gasnog polja Kariš. Govoreći sebi u prilog, Izrael tvrdi da se gasno polje nalazi u oblasti koju su Ujedinjene nacije priznale kao njegovu ekskluzivnu ekonomsku zonu, dok sa druge strane Liban navodi kako je ta oblast i dalje sporna. Pored različitog viđenja dve države, situaciju oko eksploatacije gasa komplikuje i stav Hezbolaha. Naime, lider ove organizacije Hasan Nasralaha, izjavio je prošlog meseca da su njihovi pripadnici spremni da preduzmu akcije i deluju na terenu ukoliko Izrael otpočne crpljenje gasa pre postizanja sporazuma, naročito upozoravajući na to da su rakete Hezbolaza usmerene ka pomenutom gasnom polju. Zbog toga bi postizanje sporazuma o graničnom sporu, ne samo otklonilo pretnju sukobima oko Kariša, već bi potencijalno moglo da otvori i put Libanu za razvoj obližnjeg polja Kana. Ipak, kao i u prethodnom slučaju i oko polja Kana postoje sporenja, budući da zvaničnici obe zemlje smatraju da na njega polažu pravo. Pa ipak, ostavljajući pomenuta teritorijalna sporenja po strani, Liban se nada da će pokrenuti proizvodnju nafte i gasa na moru dok se bori s najgorom ekonomskom krizom u svojoj modernoj istoriji, koja je tri četvrtine stanovništva gurnula u siromaštvo.
Takođe, neophodno je uzeti u obzir i činjenicu da bi potencijalni napad Hezbolaha na izraelsko gasno polje i njegovu infrastrukturu sasvim sigurno mogao dovesti do novog konflikta u regionu. U prilog tome govore i izjave izraelskog ministra odbrane Benija Ganca koji je u više navrata tokom protekle godine upozoravao da bi svaki napad libanskog Hezbolaha na izraelska nalazišta gasa mogao dovesti do sukoba koji nikako nije poželjan, naročito uzimajući u obzir ostala dešavanja u svetu. Ipak, postoje naznake da bi ubrzo moglo doći do pozitivnog rešenja i razgraničenja na moru, što potvrđuje i optimističan stav američkog posrednika Hohštajna. On je u jednoj od svojih izjava čak i izrazio uverenje da će u budućnosti postojati dve gasne platforme, jedna na izraelskoj, druga na libanskoj strani, kao i da pre toga neće biti još jednog ciklusa sukoba.
Dakle, uzimajući u obzir sva dešavanja na prostoru Levanta, čak i ona koja datiraju iz prošlog veka, odnosno perioda arapsko-izraelskog sukoba, čini se da je put ka razrešenju i dalje veoma daleko ispred ovih država. Razlog za to se može pronaći i u sistemskim razlikama između Libana i Izraela, u drugačijoj veri, jeziku i kulturi. Sama dugotrajnost sukoba otuda verovatno budi netrpeljivost i među mlađim generacijama, pa se stoga incidenti i dalje nastavljaju menjajući samo svoje povode. Takođe, bitno je napomenuti da bi stanje verovatno bilo znatno drugačije kada bi postojao makar minimum volje za postizanjem kompromisa sa obe strane. Suprotno tome konflikt se dodatno širi i produbljuje uključujući i druge aktere poput Sirije i Irana, što dodatno ide u prilog činjenici da je ovo jedno od ključnih neuralgičnih regiona u svetu. Posmatrajući problem kroz takvu prizmu, čini se da su gotovo sve opcije koje bi dovele do potencijalnog mira isključene, pa će se misija UNIFIL i mirovne snage UN koje se već nalaze na ovim prostoru, još dugo godina tu i zadržati.
Idi nazad
