Fenomen terorizma u zakonodavstvu Republike Srbije

Posmatrano sa sociološkog aspekta, terorizam se može okarakterisati kao vid socijalno-devijantnog oblika ponašanja određenog pojedinca ili grupe lica, koji za cilj ima destabilizaciju postojećeg, ne samo državnog već i celokupnog društvenog sistema. Međutim, analizirajući ovaj fenomen kroz prizmu zakonodavnog sistema jedne savremene države kakva je Republika Srbija, mora se uzeti u obzir činjenica da se njegova kompleksnost ne ogleda samo u terminološkom smislu već i u pogledu postupka realizacije svih procesnih mehanizama kojima jedan državni aparat raspolaže.

Naime, sam pojam terorizma kao krivičnog dela, kako se on najčešće predstavlja, podrazumeva niz radnji koje čine njegovo biće, a koje pre svega reguliše Krivični zakonik Republike Srbije, kao krovni zakon ovog segmenta pravne materije. Konkretno, ovo krivično delo definisano je članom 391. KZ-a, u kome se na vrlo iscrpan način želi obuhvatiti niz aktivnosti kojima se ono, kao jedno od posledično najtežih krivičnih dela, može izvršiti. U skladu sa tim, u jednom delu pomenutog člana zakona, determinišući osnovni oblik terorizma, zakonodavac je naveo da će se kaznom zatvora u trajanju od 5 do 15 godina kazniti svako ko ima nameru da ozbiljno zastraši stanovništvo, da prinudi Srbiju, stranu državu ili međunarodnu organizaciju da nešto učini odnosno ne učini, svako ko ozbiljno ugrozi ili povredi osnovne ustavne, političke, ekonomske ili društvene strukture Srbije, strane države ili međunarodne organizacije: napadne na život, telo ili slobodu drugog lica, izvrši otmicu ili uzme taoce, uništi državni ili javni objekat, saobraćajni sistem i tome slično. Dakle, ukoliko se pogledaju navedene radnje kojima se ovo krivično delo preduzima, jasno se može uočiti suštinska nit koja ga izdvaja od drugih, njemu sličnih dela.

Ta suština ogleda se u postojanju namere protivpravnog delovanja protiv jedne države i njenog neizostavnog konstitutivnog elementa, stanovništva, a sve u cilju postizanja destabilizacije i urušavanja sistemskih postulata na kojima svaka savremena država počiva. Pored toga, na ozbiljnost ovog delikta ukazuje i težina krivične sankcije, odnosno kazne zatvora, koja za njegov osnovni oblik predviđa vrlo visok raspon. Uz to, treba imati u vidu činjenicu da je čak i za pretnju preduzimanjem gorenavedenih radnji, ali ne i njihovo dovršenje, stavom 2. navedenog člana propisana kazna zatvora u trajanju od 6 meseci do 5 godina.

Takođe, pored člana 391, koji primarno reguliše ovo delo, postoje i njegovi podoblici, propisani članovima 391a - Javno podsticanje na izvršenje terorističkih dela, zatim 391b - Vrbovanje i obučavanje za vršenje terorističkih dela, 391v - Upotreba smrtonosne naprave, 391g - Uništenje i oštećenje nuklearnog objekta, 392. - Ugrožavanje lica pod međunarodnom zaštitom, 393 - Finansiranje terorizma i 393a - Terorističko udruživanje. Pritom, sva ova dela kao i njihovi oblici obuhvaćeni su grupom dela koja naš Krivični zakonik definiše kao „Krivična dela protiv čovečnosti i drugih dobara zaštićenih međunarodnim pravom”.

Smeštajući tako krivično delo terorizma u gorenavedenu grupu, jasno je da zakonodavac ima intenciju ne samo da izvrši puko pojmovno određenje ovog delikta nego i da u svakom smislu istakne njegov maliciozan efekat kojim se, ukoliko se ne suzbija, može fundamentalno uticati na osnovne ljudske i sistemske vrednosti jednog izolovanog društva, ali i na globalnu bezbednosnu sliku sveta. Upravo taj internacionalni i univerzalni element daje priliku i istovremeno obavezuje pozitivno zakonodavstvo Republike Srbije da se uključi u preventivnu i aktivnu borbu protiv terorizma.

Kada je reč o domaćoj javnosti, ona je do sada uglavnom imala priliku da se o fenomenu terorizma informiše kroz pojedine medijske sadržaje kojima su se, često i na populistički način, prikazivali i imenovali teroristima i terorističkim aktima ona lica i radnje koje to u svojoj osnovi i po suštini zapravo nisu. Shodno tome, treba napomenuti da je država Srbija donela Nacionalnu strategiju za sprečavanje i borbu protiv terorizma, kao i Strategiju za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma, kojima je upravo bio cilj demistifikacija i konačno određenje ove izuzetno ozbiljne, a neadekvatno analizirane teme. Tako se dvema pomenutim strategijama nastojalo ukazati na problemsku strukturu terorizma, ali i na značaj njegovog preventivnog prepoznavanja, izolovanja i finalne primene mehanizama njegovog suzbijanja. Ova tri elementa borbe protiv terorizma u Republici Srbiji sprovode se pre svega združenim i koherentnim aktivnostima bezbednosnih struktura vojnog i civilnog sektora, radom Bezbednosno informativne agencije, kao i aktivnostima neposredno na terenu angažovanjem pripadnika Specijalne antiterorističke jedinice.

Uz njih, svakako treba ukazati i na delatnost pravosudnih organa, pre svega tužilaštva, odnosno u ovom slučaju Javnog tužilaštva za organizovani kriminal, koje između ostalog, inicira i rukovodi istražnim postupkom, zatim nalaže preduzimanje izvesnih istražnih radi u cilju utvrđenja svih odlučnih činjenica kako bi se protiv određenog učinioca dela sa elementima terorizma podigao optužni akt i u konačnom smislu dokazala njegova odgovornost za izvršenje dela koje mu se stavlja na teret.

Sumirajući sve navedeno, u najkraćim crtama se sa jedne strane jasno mogu uočiti zakonodavni aspekti pojma bića krivičnog dela terorizma u Republici Srbiji, kao i njegove karakteristike, dok sa druge strane i još uvek kao aktuelno ostaje pitanje problematike fenomena terorizma, ali i ozbiljnosti i težini posledica koje on izaziva. Shodno tome, nesumnjivo je da će u svetlu aktuelnih dešavanja na globalnoj geopolitičkoj sceni, koja svoje odraze ima kako na regionalnom tako i nacionalnom nivou, prevencija i borba protiv terorizma i njegovih izvršilaca i dalje imati izuzetno zapaženu ulogu.