Naučno-istraživačka stanica Ćinling (eng. Qinling) koja je kao peta baza Narodne Republike Kine na Antarktiku zvanično otvorena početkom februara ove godine, izazvala je globalnu debatu o svrsi, uticaju i ubrzanom širenju kineskog prisustva na Južnom polu. Zapadne zemlje, a naročito SAD i Australija strahuju da zvanični Peking ima za cilj da proširi svoje sposobnosti nadzora, stekne stratešku kontrolu nad vrednim resursima i rutama transporta, a u budućnosti čak potencijalno i uspostavi vojno prisustvo na najjužnijoj tački na zemlji. Naime, za razliku od drugih istraživačkih stanica koje je uspostavila, pozicija Ćinlinga mogla ba da omogući Kini značajno bolji položaj za praćenje komunikacija i drugih aktivnosti u regionu. Uz to, iako je ova azijska zemlja potpisnica Ugovora o Antarktiku, a njene aktivnosti za sada ne odstupaju od međunarodnih pravnih normi i utvrđenih procedura, pojedini eksperti smatraju da kineski obrazac izgradnje istraživačkih stanica sa pravom pokreće pitanje da li je Peking zaista iskreno posvećen principima pomenutog Ugovora ili ga koristi kako bi ojačao svoje pozicije za buduće geostrateške poteze. Zbog toga se postavlja pitanje dugoročnih ambicija Kine, ali i odgovora drugih zainteresovanih zemalja koje sa posebnim oprezom i pažnjom prate njenu ekspanziju.
Pomenuta istraživačka stanica Ćinling smeštena na stenovitoj obali Neiskazivog ostrva u Rosovom moru, ujedno je i treća stalna stanica sposobna da radi tokom cele godine, dok četvrta i peta nisu u stanju da ostanu otvorene tokom oštrih zima. Ona se prostire na 5.244 kvadratna metra i može da prihvati do 80 ljudi tokom letnjih meseci, a na samo 320 km od nje nalazi se i stalno naseljena američka stanica McMurdo. U periodu od 1985. do 2014. godine Kina je uspostavila četiri naučno-istraživačke stanice, a izgradnja Ćinlinga zvanično je otpočela 2018. godine. Ipak, usled izbijanja pandemije COVID-19, radovi na stanici bivaju obustavljeni i ponovo se nastavljaju tek krajem 2023. godine. Kako bi Peking nadoknadio izgubljeno vreme i završio započete radove, u novembru mesecu prošle godine na polarno gradilište poslata je do tada najveća kineska antarktička flota sa više od 460 ljudi. Trenutno, Kina u svom posedu ima isti broj stalnih istraživačkih stanica na Antarktiku (Great wall, Zhongshan i Qinling) kao i SAD (Amundsen-Scott, McMurdo i Palmer), ali je na terenu i dalje najveće istraživačko prisustvo u američkim stanicama, uključujući i najveći izgrađeni objekat, pomenuti McMurdo. Ipak, sve veće prisustvo Kine budi pažnju u SAD, u prilog čemu govori i izveštaj Centara za strateške i međunarodne studije (Centre for Strategic and International Studies - CSIS) u kom se upozorava da je ova azijska zemlja na dobrom putu da u budućnosti pretekne SAD.
Naime, usled činjenice da se stanica Ćinling nalazi u blizini pomenute američke baze, kao i južno od Australije i Novog Zelanda, istraživači CSIS su još u aprilu mesecu prošle godine objavili izveštaj u kome su naveli da je stanica dobro pozicionirana za „prikupljanje obaveštajnih signala od Američkih saveznika - Australije i Novog Zelanda ”, kao i za prikupljanje „telemetrijskih podataka o raketama koje se u svemir lansiraju iz novoizgrađenih objekata u obe zemlje”. Dakle, iako je prema tvrdnjama kineskih zvaničnika ona uspostavljena u naučne svrhe, čini se da u slučaju potrebe može imati dvostruku upotrebu, odnosno da njene resurse Kina potencijalno može iskoristiti za vojne potrebe i prikupljanje obaveštajnih podataka. Sa druge strane, kako bi odgovorio na ovakve tvrdnje, zvanični Peking ističe da se javno zalaže za miroljubivu i naučnu upotrebu svojih antarktičkih objekata i naglašava da je nova stanica bila potrebna za istraživanje biološke okeanografije, glaciologije, ekologije mora, kao i za potrebe drugih nauka. Uz to, iz kineskog ministarstva spoljnih poslova navode da stanica Ćinling treba da doprinese poboljšanju naučnog razumevanja Antarktika i omogući saradnju sa drugim zemljama, ukazujući na to da su svi njihovi polarni programi usklađeni sa Ugovorom o Antarktiku iz 1959. godine, koji ograničava aktivnosti na kontinentu na miroljubive svrhe. Prema ovom ugovoru, vojnom osoblju je dozvoljeno da sprovodi naučna istraživanja, ali je zabranjeno postavljanje baza, izvođenje manevara ili testiranje oružja. Međutim zapadne vlade, sumnjaju u ove tvrdnje, ističući da mnogi kineski naučni projekti imaju dvostruku nameru, a prema izveštaju Pentagona iz 2022. godine, nova antarktička infrastruktura Kine verovatno ima i vojnu komponentu.
U pomenutom izveštaju koji govori o kineskom vojnom i bezbednosnom razvoju, Ministarstvo odbrane SAD je navelo da kineska „strategija za Antarktik uključuje korišćenje tehnologija, objekata i naučnih istraživanja dvostruke namene, čija je svrha, bar delimično, da unaprede sposobnosti kineske Narodnooslobodilačke armije”, a takođe se ukazuje i na to da kineska postrojenja na Južnom polu mogu biti referentne stanice za njenu satelitsku navigacionu mrežu dvostruke namene BeiDou. Pored toga, istraživanja sprovedena od strane Anne-Marie Brady sa Univerziteta u Kenterberiju otkrivaju i nekoliko slučajeva kada Kina nije prijavila upotrebu vojnog osoblja na Antarktiku, uključujući i upotrebu stručnjaka za logistiku iz Narodnooslobodilačke armije za postavljanje upravo pomenutog globalnog sistema pozicioniranja BeiDou-2. Rastući broj kineskih zemaljskih stanica za satelitski prijem dvostruke namene na Antarktiku, pomogao je da se poboljša tačnost kineskog BeiDou navigacionog sistema, koji je kineski ekvivalent GPS.
Zapravo, kineske aktivnosti na Antarktiku deo su šire strategije zvaničnog Pekinga za jačanje svog globalnog uticaja, jer ova azijska zemlja nastoji da sebe pozicionira kao globalnog lidera koji je u rangu sa SAD. Naime, kako je Kina izrazila ambicije da postane i velika polarna sila, brzo širenje njenih istraživačkih stanica upravo je u skladu sa tim ciljem, naročito ako se ima u vidu da će joj one dodatno učvrstiti poziciju u odlukama koje se tiču zajedničkog odnosa prema Antarktiku. Uz to, ona ovaj deo sveta vidi i kao region sa značajnim ekonomskim potencijalom, posebno u pogledu eksploatacije prirodnih resursa. Iako je Madridski protokol iz 1991. godine zabranio rudarenje na Antarktiku, Kina je pokazala interes za razvoj naprednih rudarskih tehnologija, očekujući moguće buduće pregovore o legalizaciji eksploatacije kako je revizija protokola predviđena za 2048. godinu. Ovo bi moglo da izazove novi talas sporenja i sukoba interesa oko prava i pristupa nalazištima minerala i plemenitih metala, uključujući zlato, hrom, uranijum i ugalj, pa se čini da Kina trenutno nastoji da za sebe izgradi što bolju poziciju do polovine ovog veka.
Pored rudarstva, usled pojačane konkurencije za morske resurse u Južnom kineskom moru, Kina bi mogla i da iskoristi bogat potencijal za ribolov na Antarktiku. U skladu sa tim, flota za ribolov na daljinu, koja je ujedno i najveća na svetu, pojačala je svoje aktivnosti (naročito ribolov velikim mrežama) što dodatno zabrinjava naučnike koji prate stanje ekosistema na Južnom polu. Iako postoji jasan apel i poziv na strožiju kontrolu ribolova i eksploataciju resursa, Kina i Rusija se njima otvoreno protive, pa se može zaključiti da trenutna eksploatacija ribe zaokuplja mnogo veću pažnju naučne zajednice nego potencijalno raspoređivanje vojnog osoblja. Naime, problem predstavlja to što Sistem ugovora o Antarktiku predviđa donošenje odluka konsenzusom, što Kini i Rusiji omogućava da uspešno spreče sve značajnije odluke koje se tiču zaštite životne sredine u ovom regionu.
Dakle, Ugovoru o Antarktiku neophodan je adekvatan mehanizam za sprovođenje odluka kako bi se izbeglo da postane neefikasan, odnosno da njegovo poštovanje zavisi isključivo od sopstvenih interesa zemalja potpisnica. Kao što je ranije pomenuto, izgradnja kineskih stanica na Antarktiku i rad njenih naučnika u skladu su sa Ugovorom, ali je najvažnije pitanje to kakvu će korist one doneti kineskoj vladi i kineskoj vojsci. Važno je da Južni pol ostane nemilitarizovani prostor, a razvijanje i unapređenje naučne saradnje i redovna kontrola stanica (kako je i predviđeno Ugovorom) najbolji su način da se to osigura. U tu svrhu predstavnici Australije i SAD su 2020. godine, dok je stanica Ćinling još uvek bila u izgradnji, izvršili inspekciju objekata i tada nije uočeno nikakvo vojno prisustvo, a njihov zaključak bio je da izgradnja stanice ispunjava osnovne obaveze iz Ugovora za miroljubivu upotrebu i nemilitarizaciju.
Takođe, kao odgovor na kinesku ekspanziju na Antarktiku, u februaru 2022. godine australijska vlada najavila je finansijsku intervenciju u vrednosti od 800 miliona dolara tokom 10 godina, kako bi omogućila svojim naučnicima da nastave različite istraživačke programe. Ulaganja su predviđena i u specijalizovane dronove, helikoptere i plovila kako bi vršila nadzor na kontinentu, na kome inače Australija ima najveće teritorijalne pretenzije. Međutim, prošle godine su ova ulaganja obustavljena jer je morala da se pronađe ušteda od 25 miliona dolara zbog budžetskih pritisaka. Imajući sve navedeno u vidu, brojni stručnjaci širom sveta kao alarmantnu stvar navode to što bi širenje aktivnosti Kine na Antarktiku, u kombinaciji sa neaktivnošću Australije usled nedostatka finansiranja, moglo da dovede do povećanog strateškog prisustva Pekinga na zamrznutom kontinentu.
Međutim, ovi strahovi čini se da su malo preterani, budući da i pored toga što su vojne aktivnosti zabranjene Ugovorom, vremenske prilike i velika udaljenost od matične države ovaj prostor čine mestom sa kojeg se ne bi mogla pouzdano pokrenuti složenija vojna aktivnost. Uz to, za razliku od Antarktika, mnoge tačke u jugoistočnoj Aziji i Pacifiku bi geografski posmatrano bile znatno pogodnije za presretanje i praćenje komunikacija iz Australije i Novog Zelanda. Sa druge strane, nema dileme da bi istraživačka stanica Ćinling doprinela povećanju preciznosti navigacije i poboljšala tačnost sistema globalnog pozicioniranja koji se bazira na kineskim satelitima u orbiti, što je u skladu sa Ugovorom o Antarktiku. Uz to, čini se da bi bilo koja tehnologija dvostruke namene teško doprinela takvoj vojnoj prednosti koja bi mogla da ugrozi ceo sistem Ugovora o Antarktiku, naročito ako se ima u vidu da svoje naučne stanice takođe imaju i SAD, Norveška, Indija i Južna Koreja.
Iz svega navedenog, može se zaključiti da kineska ekspanzija na najjužnijem kontinentu sveta predstavlja kompleksan geopolitički i naučni izazov, jer dok zvanični Peking naglašava miroljubive i naučne ciljeve svojih aktivnosti, zapadne zemlje izražavaju sumnje i preduzimaju mere za zaštitu svojih interesa. Budućnost Ugovora iz 1959. godine i stabilnost u regionu zavisiće od sposobnosti međunarodne zajednice da balansira između naučne saradnje i geopolitičkih tenzija. Zbog različitih ograničenja, velike sile uglavnom ostvaruju vojno prisustvo na polovima kroz mešanje vojnih i civilnih aktivnosti, pa kineska strategija kombinovanja civilnih i vojnih ciljeva na Antarktiku zahteva pažljivo praćenje i diplomatski angažman na međunarodnom planu, kako bi se osiguralo da njene aktivnosti ostanu u skladu sa međunarodnim sporazumima. Pored sve većeg prisustva na Južnom polu, zvanični Peking nastoji razviti nove pomorske rute i ka Arktiku na severu, pa se čini opravdanim bojazan zapadnih zemalja da bi sve veće prisustvo Kine u polarnim regionima moglo dodatno unaprediti mogućnosti i kapacitete kineske vojske.
Idi nazad
