Dometi Islamske države-provincije Horasan

Pre nešto više od mesec dana, Islamska država-provincija Horasan (poznata i pod skraćenicom ISIS-K, odnosno IS-K) izvela je teroristički napad u koncertnoj dvorani Krokus u Moskvi, u kome je smrtno stradalo najmanje 144 osobe, dok je više od 360 lica povređeno. Nekoliko sati nakon napada, slobode su lišena četiri lica osumnjičena za izvršenje ovog terorističkog napada, odnosno za upad u koncertnu dvoranu, nasumično otvaranje vatre iz automatskog oružja i podmetanje požara koji je zahvatio čitav objekat i doveo do urušavanja krovne konstrukcije. Napadači su identifikovani kao državljani Republike Tadžikistan, centralnoazijske države koja uz Pakistan, Avganistan i Iran spada u područje delovanja pomenute terorističke organizacije koja je od svog nastanka do danas izvršila preko 900 terorističkih napada. Iako Rusija primarno ne pripada ovom krugu zemalja, napad koji se desio 22. marta ove godine nameće pitanje mogućeg širenja područja delovanja ISIS-K i na druge države na širem prostoru Bliskog istoka, centralne i južne Azije, pa čak i Evrope.

Kapacitet i izazovi

Islamska država-provincija Horasan ogranak je Islamske države i najveći broj svojih aktivnosti sprovodi na prostoru Avganistana i Pakistana. Kao njihov glavni neprijatelj u Avganistanu označena je aktuelna vlast, odnosno tamošnji talibani, koji su od strane bivših pripadnika pakistanskih Talibana još 2015. godine (kada je osnovan ovaj ogranak Islamske države) označeni kao nedovoljno ekstremni i radikalni u borbi protiv Zapada. U skladu sa tim, današnju talibansku vlast u Kabulu kritikuju da je izdala džihad i povinovala se SAD, koje su ujedno i najzaslužnije što je tokom 2021. godine zabeležen ozbiljan pad u kapacitetu i resursima ISIS-K. Naime u junu iste godine UN su procenile da jezgro ove terorističke organizacije broji između 1.500 i 2.000 boraca, a paralelno sa opadanjem broja pripadnika, postepeno je opadala i finansijska podrška. Budući da je u prvim godinama svog funkcionisanja novac u najvećoj meri obezbeđivala iz centrale Islamske države, od 2018. godine usled kraha matice i pojačane borbe nadležnih organa Turske, a potom i talibanskih vlasti u Avganistanu, bilo je sve teže obezbediti priliv finansijskih sredstava. Ovi problemi doveli su do toga da početkom 2023. godine borcima ISIS-K nisu bile isplaćene čak ni obećane plate.

Krajem prošle godine rukovodstvo ISIS-K delimično je uspelo da zaobiđe prepreke turskih nadležnih organa, alokacijom resursa i diversifikacijom izvora finansiranja, što dugoročno međutim nije rezultiralo većem uspehu. Ipak, uspešnim zaobilaskom talibanskog sistema nadgledanja neformalnog bankarstva, putem više uplata manjih suma novca, novčani priliv je obnovljen u određenoj meri, pa je time izbegnuta i potpuna finansijska propast. Nedostatak finansija direktno je doprineo manjem broju aktivnosti na terenu, zbog čega su pripadnici pomenute terorističke organizacije, dodatno razvili i proširili svoju propagandu putem interneta, nastavili regrutovanje novih boraca ali i razvili svoju podzemnu mrežu u Avganistanu. Sve to verovatno je uticalo da se snage ISIS-K oporave u određenoj meri, ali je teško proceniti koliko su i da li su uopšte uspele da uvećaju svoje kapacitete.

Ipak, pronalaženje alternativnih načina priliva novca, svakako nije jedini faktor koji će u budućnosti uticati na njihove aktivnosti i funkcionisanje celokupne organizacije. Naime, već duže vreme se vode aktivne borbe i preduzimaju opsežne akcije kako bi se suzbilo njihovo delovanje, a najveći broj njih preduzet je od strane Talibana u Avganistanu, gde je ova teroristička organizacija do sada i izvela najveći broj napada. No, uprkos prethodno navedenim protivmerama i dalje je upitna delotvornost i dalekosežnost preduzetih akcija, pre svega usled manjka potrebnih tehnologija kao i nemogućnosti primenjivanja nekih konkretnijih mera u domenu provere načina finansiranja i neformalnog bankarstva koje je važno i za same talibane.

Uz to, prisutan je i problem podeljenosti unutar lokalnih zajednica u Avganistanu, budući da su pre svega salafisti privrženi idejama ISIS-K, čime se nastavlja odsustvo jedinstva po pitanju borbe protiv te terorističke organizacije. Takođe, evidentan je i unutrašnji razdor među različitim džihadskim grupama, koje su prvobitno podržavale džihad avganistanskih Talibana, a potom su iz različitih razloga prešle na stranu ISIS-K, kao što je slučaj sa Juldaš frakcijom Islamskog pokreta Uzbekistana. Slično je i sa tadžikistanskim talibanima za koje postoje navodi da se usled nezadovoljstva matičnim vođstvom sve više povezuju sa ISIS-K i time pružaju mogućnost za dalje širenje aktivnosti. U prilog ovoj tezi govori činjenica da su teroristi koji su izveli napad na koncertnu dvoranu Krokus u Moskvi upravo i državljani Tadžikistana.

Ciljevi i buduće delovanje

Time je Ruska Federacija postala prva država van ranije pomenutog regiona koja se našla na meti pripadnika Islamske države-provincija Horasan. Međutim, čak i pored napada velikog obima i velikog broja žrtava, ne može se sa sigurnošću izvesti zaključak da će pripadnici ISIS-K na isti ili sličan način svoje napade izvršiti i u drugim zemljama Evrope. Razlog za to ogleda se pre svega u činjenici da su njihovi ciljevi načelno lokalnog i regionalnog karaktera, uz izuzetak napada u Rusiji. Naime, uzrok animoziteta prema Rusiji ogleda se u njihovom delovanju i borbi protiv Islamske države u Siriji, načelnoj podršci talibanima u Avganistanu, ophođenju ruskih vlasti prema muslimanima na Kavkazu, kao i zbog istorijskog nasleđa, odnosno invazije na Avganistan za vreme Sovjetskog Saveza. Sličan odnos pripadnici ISIS-K imaju i prema SAD, koje su nakon 2001. godine čak dve decenije sa svojim trupama bile prisutne u Avganistanu.

U skladu sa tim potrebno je šire sagledati mogućnosti izvođenja budućih napada koji bi se dešavali po martovskom scenariju, jer je početka ove godine zabeležena pojačana aktivnost pripadnika ISIS-K izvan Avganistana i Pakistana. Pored moskovskog, jedan od najvećih napada koji se desio od početka 2024. godina pripadnici ove terorističke organizacije izveli su u Iranu 3. januara, kada su aktivirali bombu tokom komemoracije generalu Kasemu Sulejmaniju. No, i pored toga čini se da trenutno ne postoje konkretni dokazi koje govore u prilog realne pretnje od terorističkog napada na tlu Evrope koji bi počinili pripadnici ISIS-K, budući da oni nemaju primarne ciljeve koji su usmereni ka direktnom delovanju na teritoriji tih država. To ipak ne znači da evropski kontinent nije ugrožen od terorizma jer pre svega u zapadnoevropskim državama postoji veliki broj ćelija, grupa i organizacija koje su direktno povezane sa Islamskom državom, Al Kaidom ili nekom drugom džihadističkom organizacijom. Takođe, meta napada mogu biti vojne baze koalicionih snaga, SAD ili NATO na širem prostoru Bliskog istoka, centralne i južne Azije koje pripadnici ISIS-K posmatraju kao legitimne mete.

Zbog svega toga, fokus borbe protiv Islamske države u provinciji Horasan u narednom periodu, najviše će zavisiti od konsolidacije vlasti Talibana u Avganistanu, kao i mera koje ta vlast bude sprovodila protiv ISIS-K. trenutno, iako postoje napori u tom pravcu čini se da Talibani ne čine dovoljno budući da sami nemaju potrebne kapacitete za borbu. Sa druge strane, situaciju dodatno otežava nestabilo okruženje kao i smanjeno međunarodno, a ponajviše američko, prisustvo u Avganistanu.

Na kraju, na primeru napada u Moskvi vidi se potreba bolje i efikasnije saradnje obaveštajnih službi širom sveta, jer je primetno da postoji mogućnost praćenja rada ISIS-K. U prilog tome govori i činjenica da su SAD upozorile ne samo Rusiju već i Iran da postoji opasnost od potencijalnog napada pomenute terorističke organizacije. Sa druge strane, u borbi protiv ISIS-K i njihovih aktivnosti od izuzetnog je značaja saradnja sa Pakistanom u kome ova organizacija intenzivno deluje. Pakistanske vlasti zbog toga sprovode brojne akcije i mere na polju borbe protiv terorizma, ali to još uvek nije na potrebnom nivou, pre svega usled unutrašnjih problema sa terorističkom organizacijom pakistanskih Talibana (zvanično poznati kao Tehreek-e-Taliban-e-Pakistan – TTP), koji koegzistiraju i ostvaruju načelnu saradnju sa ISIS-K u pojedinim delovima ove države. Dakle, iako postoje napori da se suzbije delovanje Islamske države-provincija Horasan, usled povećanja intenziteta napada i širenja područja delovanja, mogu se očekivati i konkretniji odgovori različitih država. U tom pogledu, poseban fokus biće na zemljama Bliskog Istoka i Azije, naročito kada su u pitanju Rusija, Iran i Kina kojima ISIS-K zadnjih godina sve više predstavlja pretnju čime raste i opasnost od budućih napada.