Uprkos činjenici da se Republika Srbija u poslednjoj deceniji nije susretala sa uspešno realizovanim terorističkim napadima na svojoj teritoriji, bezbednosna situacija u regionu, ali i u čitavoj Evropi, zahteva najviši stepen opremljenosi i obučenosti pirpadnika specijalnih i posebnih jedinica policije. Uz to, ključno bezbednosno i političko pitanje – Kosovo i Metohija, nameće potrebu za konstantnim uvežbavanjem i spremnošću na reagovanje u najkraćem vremenskom intervalu.
U skladu sa Zakonom o policiji i Zakonom o tajnosti podataka, Vlada Republike Srbije donela je 2018. godine uredbu kojom se jasno određuju specijalna i posebne jedinice Ministarstva unutrašnjih poslova (MUP) i definišu njihove nadležnosti, unutrašnja organizacija, kao i način aktivacije i okolnosti u kojima će biti pokrenute. Borba protiv terorizma poverena je upravo ovim jedinicama, koje su pod okriljem Direkcije policije. Poseban teret na tom polju podnosi Specijalna antiteroristička jedinica (SAJ), kao jedinstvena specijalna policijska organizacija ovih namena. Rame uz rame sa pripadnicima SAJ stoji Žandarmerija, kao predstavnik posebnih jedinica, sa osnovnim zadatkom prevencije i sprečavanja terorističkih akata. Uz njih, u rešavanje ovog problema, uključene su i druge posebne jedinice policije (Jedinica za obezbeđenje određenih ličnosti i objekata (JZO), Jedinica za zaštitu (JZZ), Helikopterska jedinica, a iz Policijske uprave za grad Beograd - Posebna jedinica policije Policijska brigada (PJP PB) i Interventna jedinica 92).
U proteklom periodu, Ministarstvo unutrašnjih poslova Republike Srbije i delovi pomenutih jedinica, nakon teroritičkih napada izvedenih u Parizu i Beču krajem prethodne godine, realizovali su dve antiterorističke taktičko – pokazne vežbe. U prvoj pod nazivom ,,Obruč 2020”, prikazano je rešavanje „amok” situacije, dok je u drugoj vežbi realizovanoj na Kopaoniku demonstrirano rešavanje talačke krize.
Amok situacije predstavljaju ekstremni oblik nasilničkog ponašanja, pri čemu dolazi do višestrukog ubijanja ljudi. Žrtve se, uglavnom, biraju nasumično, bez obzira na prostor, dok se delo vrši u afektivnom stanju počinioca. Ovakve situacije nazivaju se još i „napadi aktivnog strelca”, a u upotrebi je takođe i naziv – „jurišni amok”, koji nema suštinskih razlika sa ,,napadom aktivnog strelca”, već samo naglašava brzinu, kojom se razvija situacija. Amok može imati više počinilaca, koji se najčešće služe vatrenim oružjem. U ovakvim situacijama nema pregovora sa izvršiocima, već se pribegava aktivnom uključivanju jedinica policije i pokretanju antiterorističke akcije direktno usmerene ka počiniocu.
U taktičko – pokaznoj vežbi MUP, realizovanoj 19. novembra prethodne godine, amok situaciju je rešavalo 254 policijskih službenika, 28 vozila različite namene, 5 helikoptera, od kojih se posebno izdvojila upotreba helikoptera „Airbus H-145” i 2 borbena čamca. Ovaj složeni bezbednosni zadatak postavljen je pred pripadnike SAJ, Žandarmerije, Helikopterske jedinice MUP Republike Srbije, Interventne jedinice 92, Vatrogasno – spasilačke jedinice MUP kao i policijske službenike Policijske uprave za grad Beograd. Vežba je sprovedena u nekoliko faza u noćnim uslovima, odnosno u uslovima smanjene vidljivosti.
Posebno je važno istaći da je vežba realizovana sa ciljem prikaza spremnosti i obučenosti za rešavanje najsloženijih zadataka, poput amok situacije koja nikada ranije nije bila realizovana na teritoriji Republike Srbije. Uprkos činjenici da je nerealan razmak koji je postojao između otpočinjanja amok situacije i dolaska prvih patrola na teren, što treba pripisati medijskoj potpori koja je pružena, a sve u cilju dopiranja do što većeg broja građana, može se oceniti da je sinhronizacija i koordinacija među jedinicama koja je prikazana na vežbi na zavidnom nivou. Pored toga, treba istaći i pohvaliti uspešno realizovanu vežbu u noćnim uslovima što javnost u prošlosti nije imala priliku da vidi.
Javnosti Republike Srbije, prvi put je predstavljeno i rešavanje talačke situacije u zimskim uslovima, kroz taktičko – pokaznu vežbu na planini Kopaonik. Prikaz od 14. marta ove godine realizovalo je 85 službenika policije, među kojima su bili pripadnici SAJ, Žandarmerije, Helikopterske jedinice MUP Republike Srbije, kao i policijski službenici Policijske uprave u Kraljevu (ispostave na Kopaoniku), uz saradnju sa Sektorom za vanredne situacije, odnosno Gorskom službom spasavanja. U vežbi su učestvovala i 2 helikoptera i 10 motornih mozila, prilagođenih zimskim uslovima na terenu.
Vežba je pokazala i postojanje izuzetno dobrih mehanizama funkcionisanja posebnih i specijalne jedinice u situacijama sa oznakom „crveno”, odnosno najvišim nivoom terorističke pretnje. Takav scenario podrazumeva da se od trenutka kada pomenuta situacija nastupi, pribegava hitnom formiranju operativnog štaba, koji koordinira i rukovodi rešavanjem situacije. Upravo ovo telo omogućava neposrednu komunikaciju između samog vrha MUP i jedinica policije snaga na terenu. Ovakve vežbe od posebnog su značaja, ne samo za prikaz sposobnosti i opremljenosti pripadnika MUP, već i za ostvarivanje što boljeg kontakta sa civilnim strukturama i stanovništvom. Premda pojedine analize javnog mnjenja ukazuju na smanjen stepen poverenja u policiju, ovakve aktivnosti se mogu pozitivno odraziti i na taj aspekt.
Složeni zadaci, koji se u budućnosti mogu staviti pred pripadnike MUP, jasno je da ne mogu biti rešeni bez precizno definisanih i podeljenih dužnosti unutar samih jedinica, kao ni bez dobre opremljenosti i obučenosti. Specijalna antiteroristička jedinica, Žandarmerija i druge formacije policije imaju jasnu hijerarhijsku ustrojenost, kojom se podstiče uzajamno poverenje među pripadnicima, ali i između pripadnika i njihovih starešina.
SAJ, čija je komanda smeštena u Batajnici, ustrojen je po ugledu na elitne aniterorističke jedinice sveta i podeljen je u četiri operativna tima/grupe (A, B, C i D). Najelitniji deo jedinice čine pripadnici operativne grupe A, koji izvršavaju najsloženije zadatke, poput otklanjanja terorističke pretnje, ali i rešavanja talačkih situacija (kao što je i prikazano na Kopaoniku), lišavanja slobode opasnih lica i asistencije drugim timovima. Operativna grupa B zadužena je za obučavanje novih pripadnika i pružanje pomoći pri izvršenju zadataka blokadom puteva ili objekata. Snajperska grupa, ronilačka grupa, grupa vodiča službenih pasa, grupa za minsko-eksplozivna sredstva (MES) i biološko-hemijska sredstva (BHS) deo su operativne grupe C. Važno je ne izostaviti da je rad sve tri do sada pomenute operativne grupe koordiniran i sinhronizovan u trenutku kada dolazi do intervencije. Operativna grupa D zadužena je za obezbeđivanje ličnosti i objekata, koji su procenjene kao visoko ugrožene od terorizma.
Kada je u pitanju opremljenost pripadnika SAJ, oni raspolažu ličnim i kolektivnim naoružanjem, vozilima različite namene, kao i najsavremenijom propratnom opremom. Pod ličnim naoružanjem podrazumeva se naoružanje na ličnom zaduženju svakog pripadnika, poluautomatskog ili automatskog tipa, domaće i strane proizvodnje. Kao proizvod domaće industrije, posebno je značajno istaći antimaterijalne puške modela Zastava M93 „crna strela” kalibra 12,7 x 108 mm, koja se koristi za dejstva po udaljenim ciljevima do 2.000 metara, ciljevima iza zaklona, lakooklopljenim vozilima i tehničkim sredstvima. Što se tiče naoružanja strane proizvodnje, jedan od najzastupljenijih modela je nemačka puška tipa „HK MP5”, a osim nje u upotrebi su i mitraljezi i automatski bacači granata, kao i oprema sa visokim stepenom balističke zaštite, koja je pokazana na prethodno pomenutim vežbama.
Za razliku od SAJ, Žandarmerija pored svoje komande, Ronilačke jedinice i jednog odreda u Beogradu, ima i tri odreda u drugim gradovima: Kraljevu, Nišu (baza se nalazi u Aleksincu) i Novom Sadu. Svaki od navedenih odreda pokriva određeni rejon za koji je zadužen, ali to ne isključuje mogućnost davanja podrške pripadnicima drugih odreda u situacijama koje to zahtevaju. Unutrašnju organizaciju svakog odreda čine komanda odreda, specijalistička jedinica, četiri jedinice opšte namene, jedinica specijalnih vozila. Kada je reč o obezbeđivanju objekata, odred u Beogradu ima jedinicu, dok ostali odredi za ovu namenu imaju po jedan vod.
Nasuprot Specijalnoj antiterorističkoj jedinici koja nema veliki kontakt sa građanstvom, Žandarmerija kao vojno-policijska jedinica, pored svog ranije pomenutog osnovnog zadatka, vrši i poslove obezbeđivanja skupova visokog rizika, gde postoji šansa da dođe do narušavanja javnog reda i mira u većem obimu, kao i obezbeđivanja pojedinih diplomatskih i konzularnih predstavništava na teritoriji Republike Srbije.
Opremljenost pripadnika Žandarmerije sprovodi se u skladu sa namenama jedinice. Policijski službenici raspolažu ličnim i kolektivnim oružjem i oruđem domaće i strane proizvodnje, balističkom opremom visokog stepena žaštite, kao i vozilima za izvršenje šireg spektra zadataka u različitim vremenskim uslovima. Tu se posebno izdvajaju oklopna vozila M-11 i M-15, kao i višenamenska borbeno-oklopna vozila M-86, „lazar 2” i „lazar 3”, koja su građanima prikazana na novembarskoj taktičko-pokaznoj vežbi.
Specijalna i posebne policijske jedinice Republike Srbije, u procesu rešavanja visokorizičnih zadataka sarađuju i sa kolegama iz drugih bezbednosnih sistema, a međunarodna saradnja ogleda se, pre svega, u razmeni informacija, edukacijama, treninzima i obukama. Tome u prilog govori i činjenica o zajedničkoj jednomesečnoj obuci pripadnika SAJ i pripadnika američkog Prvog bataljona desete padobranske grupe specijalnih snaga Evropske komande za specijalne operacije - Zelene beretke. Baza ove jedinice se nalazi nadomak Štutgarta (Savezna Republika Nemačka), a sa specijalcima Republike Srbije ovakvu aktivnost sproveli su šesti put za redom. Ove godine vežba je imala za cilj usavršavanje pripadnika za reagovanje u situacijama sa terorističkim elementima, kao što je ranije pomenuti amok.
Pored pripadnika američkih oružanih snaga, SAJ ima i dobru saradnju sa francuskim RAID, nemačkim SEK Bavarska i SEK Baden-Vintemberga, austrijskim EK „Cobra”, bugarskim SOBT, kao i jedinicama iz Belgije i Turske. Kada su u pitanju bezbednosne snage iz regiona, izdvajaju se Specijalna antiteroristička jedinica Republike Srpske, Specijalna policijska jedinica MUP Federacije Bosne i Hercegovine, Jedinica za specijalnu podršku Državne agencije za istrage i zaštitu (SIPA), Specijalna antiteroristička jedinica MUP Crne Gore i Specijalna enota MUP Republike Slovenije.
Po istom mehanizmu poslove međunarodne saradnje obavljaju i pripadnici Žandarmerije, koji neguju dobre odnose sa kolegama iz Izraela, Portugala, Francuske, Jordana, kao i iz Republike Srpske. O kvalitetu saradnje sa kolegama iz Banja Luke najbolje govori činjenica o uspešnom zajedničkom otkrivanju i uklanjanju više terorističkih kampova u pograničnom pojasu.
Jaka mreža međunarodnih partnera, kao i visok stepen pripremljenosti i obučenosti policijskih službenika posebnih i specijalne jedinice policije, omogućava Republici Srbiji i njenim građanima sigurno reagovanje u situacijama sa elementima terorizma. Ipak, nameću se mnoga pitanja i dileme, budući da se realna situacija i simulacija terorističkog napada nikako ne mogu porediti. Uz to, problem stvaraju sve prisutniji radikalni pojedinci i grupe, kako u regionu, tako i na teritoriji Republike Srbije, čije su namere, zahvaljujući dobrom operativnom radu policije i drugih službi bezbednosti u prošlosti bivale osujećene.
Pitanje Kosova i Metohije, na kojem pristup policijskih službenika Republike Srbije nije dozvoljen, dodatno otežava situaciju. Upravo ova „siva zona” predstavlja jednu od tačaka visokog rizika, budući da se na ovoj teritoriji nalazi na desetine bezbednosno interesantnih lica, koja su dobro umrežena sa radikalnim krugovima na Bliskom istoku i u Evropi. Upravo izuzetno razvijena finansijska i logistička podrška, uz slabe mehanizme kontrole koje pokušavaju da sprovedu takozvane kosovske institucije, omogućavaju da se kretanje ovakih lica po državama u regionu vrši neometano. Pojedini dostupni podaci ukazuju čak i da se lica koja su u prošlosti terećena za realizovanje terorističkih napada, posebno u periodu 1998-1999 i prvih godina nakon oružanih sukoba na teritoriji autonomne pokrajine, i danas imaju jake veze u političkim krugovima kosovskih Albanaca.
Premda policijske snage naše države nemaju pristup teritoriji Kosmeta, a kao što se iz situacije na terenu da primetiti ni „kosovske institucije” nemaju dovoljno volje za rešavanje problema terorizma i terorističkih aktivnosti na teritoriji koju kontrolišu, nameće se pitanje efikasne i pravovremene reakcije koja bi sprečila potencijalnu amok ili talačku situaciju. Iako se pojedini analitičari sve češće pozivaju na međunarodne mirovne snage u ovakvim situacijama, njihova hijerarhijska ustrojenost ne bi mogla da zaštiti srpsko i nealabnsko stanovništvo u južnoj srpskoj pokrajini, što se posebno videlo u martu 2004. godine, kada je došlo do velikog pogroma srpskog življa.
Iako je Kosovo i Metohija jedina od visokorizičnih tačaka kojoj srpske policijske snage nemaju pristup, to ne treba da zabrinjava, budući da je administrativna linija danonoćno pod budnim okom policijskih jedinica posebnog tipa. Uz asistenciju kolega iz oružanih snaga Vojske Srbije, pravovremena zaštita stanovništva od svakog vida terorističke aktivnosti je sigurna i moguća.
Idi nazad
