Kada je prilikom januarske posete Siriji ruski predsednik Vladimir Putin konstatovao da snage za specijalne operacije uspešno rešavaju svoje zadatke, u domaćoj i svetskoj javnosti aktuelizovalo se pitanje pripadnika najmlađe profesionalne jedinice u Oružanim snagama Ruske Federacije. Obavijeni velom tajne, dok ih jedni nazivaju „učtivim ljudima”, a drugi „udarnom pesnicom Rusije”, oni uspešno realizuju najteže borbene zadatke, delujući duboko u pozadini neprijatelja. Ovog 27. februara najmlađi ruski specijalci će šesti put proslaviti svoj dan – Dan Snaga za specijalne operacije.

Ideja o formiranju Snaga za specijalne operacije (SSO), kao posebne organizacione celine u Oružanim snagama Ruske Federacije, datira još iz vremena SSSR. No, usled složenih međunarodnih odnosa u poslednjim decenijama 20. veka, kao i političkih nesuglasica unutar državnog aparata, taj koncept je privremeno napušten, ali, ispostaviće se, ne i potpuno zaboravljen.

Opsežna reforma ruske vojske započeta još krajem 2008. godine, pored velikih promena u strukturnoj reorganizaciji i smanjenja broja pripadnika, kao jedan od rezultata imala je i formiranje Uprave za specijalne operacije. Do sprovođenja te odluke došlo je početkom 2009. godine, čime je i zvanično postavljen temelj za stvaranje jedne od najelitnijih vojnih formacija u svetu. Nakon toga pristupilo se realizaciji brojnih aktivnosti, koje su kao krajnji cilj imale popunjavanje jedinica, formiranje bataljona i obezbeđivanje uslova za efikasan rad pripadnika SSO.

U međuvremenu, na inicijativu tadašnjeg načelnika Generalštaba generala N. E. Makarova, a kasnije uz podršku njegovog naslednika generala Valerija Gerasimova i ministra odbrane Sergeja Šojgua, reorganizuje se postojeća Uprava i formira Komanda snaga za specijalne operacije. Najveći deo posla obavljen je do marta 2013. godine, kada domaća i svetska javnost prvi put saznaju za najmlađu elitnu jedinicu ruske vojske. Kako se kasnije ispostavilo, upravo ta jedinica učestvovaće u akcijama koje će biti od izuzetnog značaja za spoljnopolitičke interese Ruske Federacije.

Duboko iza linije neprijatelja

I dok je javnost još bila iznenađena informacijom da Rusija pored postojećih dobija i nove specijalne formacije u svojim oružanim snagama, u prigradskom naselju Kubinka-2 uveliko se radilo na formiranju Centra za specijalne namene. Prema planovima, rok za njegovo uspostavljanje bio je kraj 2013. godine, a predviđeno je da po hijerarhiji bude podređen direktno Komandi Snaga za specijalne operacije Ministarstva odbrane Ruske Federacije.

Zvanično, svaku dalju dilemu oko namene jedinica i njihove glavne uloge otklonio je novi načelnik Generalštaba general armije Valeriji Gerasimov, kada je 23. marta 2013, prilikom posete kineskog predsednika Si Đinpinga Centru za operativno upravljanje Oružanim snagama RF, rekao da Rusija priprema svoje specijalce za operacije ne samo na teritoriji Ruske Federacije, nego i van njenih granica. Tom rečenicom nedvosmisleno su potvrđeni dalji put razvoja i pravci delovanja SSO.

Već narednog meseca, na planinskim vencima Elbrusa u Kabardino-Balkarijskoj Republici, realizovane su i prve taktičke vežbe ove jedinice, koje su po svom scenariju dodatno potvrdile reči generala Gerasimova. Cilj vežbe bio je uspešno prebacivanje jedne jedinice SSO i vazdušni desant njenih trupa i tereta u dubinu teritorije uslovnog neprijatelja. Taj scenario postaće jedna od najprepoznatljivijih karakteristika Snaga za specijalne namene i profilisaće njihov glavni zadatak u budućnosti, a to je dejstvo duboko iza linija neprijatelja.

Tada je bilo jasno da je u Rusiji stvorena jedinica s ciljem obavljanja izuzetno složenih zadataka od posebnog značaja za zvanični Kremlj i ruske nacionalne interese. Zapravo, prema nikada zvanično potvrđenim informacijama, tokom noći 27. februara 2014. ruske jedinice prebacuju se na teritoriju Krima i zauzimaju ključne administrativne zgrade i objekte kritične infrastrukture, uključujući i krimski parlament. Ubrzo su, prema pisanju ruskih medija, zauzeti vojna baza u Simferopolju, kao i aerodrom „Belbek” kod Sevastopolja, u operaciji poznatoj po helikopterskom desantu, prilikom koje su otkazali svi radio-uređaji i telefoni u krugu izvršenja dejstava.

Prema pisanju ruskih medija, ovom kompleksnom, munjevitom i dobro isplaniranom akcijom komandovao je lično general-potpukovnik Aleksej Djumin, aktuelni guverner Tulske oblasti i jedno vreme zamenik ministra odbrane Ruske Federacije, koji je 2016. godine odlikovan Ordenom Heroja Ruske Federacije.

Gospodari sirijskog ratišta

Dok se situacija u Ukrajini komplikovala pripadnici SSO već su bili angažovani na novim zadacima. Konflikt u Siriji i poziv za pomoć koji je sirijski predsednik Bašar el Asad uputio zvaničnoj Moskvi zahtevao je novo angažovanje Oružanih snaga Ruske Federacije. Tako su se na sirijskom ratištu našli i pripadnici Snaga za specijalne operacije. Njihov osnovni zadatak bio je da na zahtev komande pruže podršku sirijskoj vojsci i ruskim Vazdušno-kosmičkim snagama, koje učestvuju u sirijskoj operaciji. U skladu sa tim, pripadnicima SSO u Siriji dodeljen je zadatak sprovođenja izviđačkih misija kako bi se uspešno otkrila kamuflirana komandna mesta, neprijateljske jedinice, naoružanje i vojna oprema koju koriste.

Taj zadatak podrazumevao je da pomoću komandno-komunikacionog kompleksa (KRUS „Strelec”) i satelitskih navigacionih sistema, određujući tačne koordinate terorista i njihovih uporišta, u realnom vremenu sve podatke prenesu ruskoj avijaciji, kako bi joj omogućili precizno dejstvo po ciljevima na zemlji. Međutim, tu se njihov posao nije završavao. Nakon izvršenog vazdušnog udara, pripadnicima te jedinice ostavljeno je da provere efekte dejstva avijacije po zadatim ciljevima i ako je potrebno, snajperskom vatrom neutrališu preživele teroriste.

Tako su pripadnici ove jedinice učestvovali u brojnim misijama na sirijskom ratištu – od potrage za crnim kutijama oborenog ruskog „suhoja” SU-24M i spasavanja posade helikoptera Mi-8AMTŠ koji su oborili pripadnici sirijske Turkmenske brigade 2015. godine, do navođenja krstarećih raketa, artiljerije i avijacije na ciljeve koji se nalaze duboko iza neprijateljskih linija i neutralisanja terorističkih grupa na terenu, tokom trajanja sukoba.

Do sada se zna da je u akcijama koje su sprovodile jedinice SSO život izgubilo 20 njenih pripadnika. Najpoznatiji je slučaj stradanja starijeg poručnika Aleksandra Pohorenka koji je život izgubio tokom bitke za prvo zauzimanje Palmire u martu 2016. godine. Za herojski podvig posthumno ga je odlikovao predsednik Ruske Federacije najvišim državnim priznanjem – Ordenom Heroja Ruske Federacije.

Snage za specijalne operacije, osim u borbama za zauzimanje Palmire u proleće 2016, odigrale su i veoma važnu ulogu tokom jesenje ofanzive iste godine na Alepo, aktivno podržavajući sirijske snage u napredovanju. Tom prilikom bili su zaduženi za specijalne zadatke prikrivenog prodora na teritoriju koja je pod kontrolom različitih pobunjeničkih frakcija i likvidiranje njihovih vođa, kako bi se naneo direktan udar na njihovu komandnu strukturu. Rezultat te operacije bio je likvidacija šest najviših zapovednika i vođa više terorističkih grupa i njihovih ogranaka.

Poseban podvig u provinciji Alepo napravila je grupa od 16 pripadnika SSO, koji su dva dana čvrsto držali liniju fronta, uspešno odbijajući napade u kojima je učestvovalo oko 300 terorista iz redova Islamske države. Osim što su neutralisali protivnika, oni su tom prilikom uništili jedan tenk, dva oklopna vozila i automobil-bombu u kome se nalazio bombaš-samoubica. Za taj podvig komandant grupe odlikovan je Ordenom Heroja Ruske Federacije, dok su još tri oficira dobila visoka državna priznanja.

Sa sprovođenjem sličnih operacija nastavilo se do danas, a u protekle tri godine pripadnici SSO učestvovali su u različitim akcijama, od pružanja podrške sirijskoj i sopstvenoj armiji, preko odbijanja napada Islamske države na svoje položaje i oslobađanja zarobljenih pripadnika Oružanih snaga, do preciznog navođenja vatre na baze, skrovišta i komandne centre džihadista i likvidacije lidera, komandanata i visokih zapovednika različitih pobunjeničkih grupa i frakcija.

Snage za specijalne operacije danas

Sve ovo ukazuje na značaj i ulogu koju u Oružanim snagama Ruske Federacije zauzimaju Snage za specijalne operacije i objašnjava zašto upravo njih mnogi smatraju „udarnom pesnicom” ruskih spoljnopolitičkih ambicija. Ipak, i nakon nekoliko godina od njihovog formiranja i brojnih sprovedenih akcija nema mnogo informacija o toj jedinici. Poznato je da je čine surovi profesionalci, iskusni i dobro obučeni borci, koji svoje zadatke obavljaju na kopnu, moru, u vazduhu i pod vodom, u najsloženijim i najekstremnijim uslovima koji se mogu naći na bojištu.

Njihova obuka vrši se u posebnim centrima, a program uključuje alpinizam, ronjenje, vazdušni desant sa ekstremno velikih visina, rukovanje svim vrstama naoružanja, uključujući tu i oružje stranih armija, zatim preživljavanje u ekstremnim uslovima, upravljanje različitim tipovima vozila, kao i brojne metode upotrebe radio-veze, sabotaža, miniranja i prodiranja u dubinu neprijateljske teritorije, kao i rad u neprijateljskom okruženju. Poseban akcenat stavljen je na snajpersku obuku, koja se na sirijskom ratištu pokazala kao izuzetno značajna. Takođe, njihovi pripadnici prolaze i kurseve prikupljanja obaveštajnih podataka i obaveštajnog rada.

Sve to ukazuje da su bez ikakve dileme spremni da u bilo kom trenutku, na bilo kojoj tački sveta, efikasno ispune postavljeni zadatak, koristeći najsavremenije naoružanje i vojnu opremu. Prema tome, može se zaključiti da je reč o jedinici koja predstavlja spoj ogromnog borbenog iskustva, visokotehnološkog naoružanja i opreme, a specijalnosti njenih pripadnika su diverzantsko-izviđačke i obaveštajne operacije, usmerene ka zaštiti interesa Ruske Federacije.

U skladu sa tim, glavni zadaci tih snaga usmereni su na borbu protiv terorizma i „nekonvencijalno ratovanje”, dubinsko izviđanje i prikupljanje obaveštajnih informacija (na operativnom i strategijskom nivou), kao i na direktna dejstva na ciljeve od posebnog značaja. To podrazumeva različite oblike diverzija, rešavanje talačkih situacija, navođenje avijacijske vatre po ciljevima na zemlji, akcije traganja i spasavanja, kao i zaštite i evakuacije ruskih državljana iz ugroženih područja koja se nalaze van teritorije Rusije.

Ono što SSO razlikuje od ostalih specijalnih jedinica jeste činjenica da oni predstavljaju kompaktnu, visokomobilnu borbenu grupu sačinjenu od pripadnika različitih rodova Oružanih snaga Ruske Federacije. Zbog toga ih neki, izgleda s pravom, smatraju „armijom unutar armije”, odnosno jedinicom u kojoj je objedinjeno najbolje iz svih specijalnih službi.

Međutim, kao što je već rečeno, osim zaključaka do kojih se može doći na osnovu njihovih operacija u prošlosti, detaljnijih informacija nema. Nepoznat je tačan broj pripadnika, količina i vrsta naoružanja, a postoje indicije da su ove snage učestvovale u još nekoliko akcija o kojima izveštaja takođe nema. Poznavaoci ove problematike tvrde da je njihov broj između 2.000 i 2.500 pripadnika, oficira i profesionalnih vojnika pod ugovorom, ali to niko nikada nije zvanično potvrdio, niti demantovao.

Nema dileme da su se za vrlo kratko vreme Snage za specijalne operacije akcijama koje su izvele profilisale u sam svetski vrh, sloveći danas za jednu od najelitnijih specijalnih formacija u svetu. S druge strane, činjenica je i da je zvanična Moskva preko njih do sada uspešno realizovala planirane spoljnopolitičke ciljeve. Zbog toga ne treba da čudi što je ruski predsednik Vladimir Putin, predsedničkim dekretom od 26. februara 2015, ovoj jedinici dodelio i zvaničan dan – 27. februar. On se od tada proslavlja svake godine kao Dan Snaga za specijalne operacije, koji neki u Rusiji još nazivaju i „Danom učtivih ljudi”, po nadimku koji su pripadnici ove jedinice poneli nakon operacija na Krimu.

Tekst je objavljenu u martovskom broju magazina „Odbrana”