Razvoj kineskih nosača aviona

Ratna mornarica Narodnooslobodilačke armije Kine predstavlja pomorsku silu sa najvećim brojem plovila u svetu, što potvrđuje i nedavni izveštaj Ministarstva odbrane SAD, objavljen početkom novembra meseca ove godine. U pomenutom dokumentu procenjuje se da Narodna Republika Kina, odnosno njene oružane snage raspolažu sa oko 355 brodova i podmornica svih vrsta, a prema pojedinim navodima plan je da se do 2030. godine ova cifra podigne na čak 460.

Međutim, vest koja je privukla posebnu pažnju svetske javnosti tokom proteklih nedelja, jesu informacije o mogućem završetku izgradnje trećeg kineskog nosača aviona. Na osnovu pojedinih izvora Type 003 bi mogao biti porinut u reku Jangce u narednih tri do šest meseci, što svakako predstavlja napredak u procesu jačanja i modernizacije kineske ratne flote. Sam program razvoja i nabavke nosača aviona od strane Pekinga otpočeo je još 1985. godine kupovinom australijskog broda HMAS Melburn klase Mažestik, a pored pomenutog, kineske vlasti kupile su i dva plovila iste namene sovjetske proizvodnje klase Kijev.

Ipak, nijedan od ova tri nosača aviona nije ušao u aktivnu upotrebu mornarice Narodnooslobodilačke armije, već su njihovi delovi i oprema korišćeni za obuku i proučavanje. Prvi značajan iskorak u ovom procesu Kina je napravila nabavkom nedovršene sovjetske krstarice-nosača aviona Varjag klase Kuznjecov, koja je kompanije iz Makaoa kupila od Ukrajine, pod izgovorom da će služiti kao kazino. Nedugo po pristanku u kinesku luku i brodogradilište Daljan 2002. godine, izvršena je ekspertiza i doneta odluka da se brod ipak prebaci u vlasništvo ratne mornarice, nako čega je započet remont i modernizacija ovog plovila.

Liaoning (ni)je prvi kineski nosač aviona

Nakon deset godina od uplovljavanja u kinesku luku, Varjag je uveden u naoružanje kineske vojske, te danas služi za obuku ratne mornarice. Takođe, ovaj nosač aviona preimenovan je u Liaoning, a oznaka klase kojoj pripada je Type 001. Ukupna dužina pomenutog broda iznosi 304,5 metara, dužina na vodenoj liniji je 270 metara, dok je najveća širina 75 metara (širina na vodenoj liniji 35 metara). Deplasman ovog plovila iznosi između 60.000 i 66.000 tona, poseduje pogon sa parnim turbinama i dizel generatorima, a postoje navodi da može razviti brzinu i do 29 čvorova.

Kada je reč o snazi vazdušne flote Liaoninga, procenjuje se da na njegovoj palubi može biti stacionirano oko 24 višenamenska borbena aviona četvrte generacije J-15. Uz to, moguće je smestiti i šest višenamenskih mornaričkih helikoptera Z-18F, dva helikoptera Z-9 i četiri helikoptera Z-18J sa namenom ranog upozorenja i kontrole iz vazduha. Glavno oružje predstavljaju sistemi PVO kratkog dometa tipa HQ-10 i Type 1130 CIWS i protivpodmorničko oružje sovjetske proizvodnje RBU-6000. Brod je opremljen i multifunkcionalnim radarskim sistemom Type 346 i Type 382 sistemom za vazdušno osmatranje.

Sa druge strane, najveći nedostatak pomenutog nosača aviona je upravo njegov mehanizam poletanja tipa STOBAR (Short Take-Off, Barrier Arrested Recovery). U ovakvom sistemu ne postoji katapult, već su avioni prinuđeni da poleću uz pomoć tzv. ski-jump rampe, što ograničava spektar letelica koje se mogu korisiti. Naime, zbog nedostatka katapulta koji omogućava lansiranje vazduhoplova na ograničenom prostoru, mogu se korisiti samo oni sa višim odnosom potiska i težine. Osim toga, pomenuti STOBAR ograničava i mogućnosti samih aviona, budući da su usled prevelike težine prinuđeni da polete sa nepotpunim arsenalom naoružanja ili manjom količinom goriva. Takva situacija dovodi do smanjenja borbenih sposobnosti letelica kao i njihove autonomije leta.

Očigledno je da je osposobljavanje Liaoninga podstaklo Kinu da nastavi sa razvojem nosača aviona, a to se vidi iz činjenice da su već 2013. godine počeli sa izgradnjom drugog plovila te namene. Pomenuti brod dovršen je 2018. godine, kad su i otpočela ispitivanja njegovih operativnih sposobnosti na moru, koja su trajala sve do kraja novembra 2019. godine. Nakon uspešnog testiranja 17. decembra, ovaj nosač aviona, uvršten je u aktivnu upotrebu ratne mornarice kineskih oružanih snaga pod imenom Šandung, klase Type 002.

Šandung – Ponos domaće proizvodnje

Type 002 - Šandung, predstavlja model zasnovan na svom prethodniku uz nekoliko unapređenih komponenti, što se može zaključiti na osnovu njegovih taktičko-tehničkih karatkeristika. Naime ovaj brod je gotovo istih dimenzija kao i Liaoning, ali sa nešto većim deplasmanom koji iznosi između 66.000 i 70.000 tona. Takođe, i on poseduje pogon sa parnim turbinama i dizel generatorima, a procenjuje se da može raziviti brzinu do 31 čvora. Šandung kao i njegov prethodnik, poseduje STOBAR mehanizam poletanja, međutim ugao skakaonice je smanjen sa 14 na 12 stepeni, što je prema svim pokazateljima idealan ugao za poletanje višenamenskih borbenih aviona J-15.

Pored navedenog, izvršena je i reorganizacija unutrašnjeg prostora, pri kojoj su smanjene dimenzije komandnog centra za oko 10%. Ovim postupkom na palubi je ostavljeno više mesta za stacioniranje vazduhoplova, zbog čega na Šandung može biti postavljeno još 4 aviona, odnosno 8 helikoptera. Takođe, pomenutim redizajniranjem došlo je i do razdvajanja prostorija komandnog mosta i kontrole leta, čime se nesumnjivo doprinosi operativnoj i borbenoj efektivnosti. Osim toga ugrađen je i napredniji radarski sistem za višenamensko osmatranje Type 346A, kao i gorepomenuti Type 382. Kada je o naoružanju reč, o njemu trenutno ne postoje pouzdane informacije, ali bi se na osnovu dostupnih fotografija i video materijala moglo zaključiti da je gotovo identično kao i kod Liaoninga.

Iz izloženog izvesno je da Šandung, koji je po pojedinim karakteristikama napredniji od svog prethodnika, takođe poseduje određene nedostatke usled zasnovanosti na zastareloj sovjetskoj tehnologiji. Međutim, kao što je već pomenuto, Kina uveliko napreduje u izgradnji još jednog nosača aviona, što se moglo videti na satelitskim snimcima iz septembra i oktobra ove godine.

Type 003 – Tehnološki iskorak kineske ratne mornarice

Iako još uvek ne postoji dovoljan broj podataka o ovom brodu, pomenuti snimci iz svemira ukazuju da se on potpuno razlikuje od preostala dva kineska nosača. Naime, Kina je odustala od zastarelog sovjetskog koncepta poletanja (nema ski-jump rampu), tako da Type 003 poseduje potpuno drugačiji i napredniji mehanizam poletanja vrste CATOBAR (Catapult Assisted Take-Off Barrier Arrested Recovery). Prema dostupnim izvorima, radi se o elektromagnetnom sistemu za lansiranje, sličnom onom koji se nalazi u upotrebi i na najsavremenijim nosačima aviona ratne mornarice Sjedinjenih Američkih Država. U sklopu pomenutog mehanizma postoje tri katapulta, od čega se dva nalaze na pramcu, a jedan na levoj strani broda, sa kojih će avioni moći da poleću bez ograničavanja količine goriva ili arsenala naoružanja. Uz to, CATOBAR omogućava i lansiranje aviona sa nižim odnosom potiska i težine, poput vazduhoplova za rano upozorenje i konotrolu iz vazduha.

Po dimenzijama Type 003 je veći od svojih prethodnika, te je njegova ukupna dužina oko 320 metara (dužina na vodenoj liniji 300 metara), dok najveća širina iznosi oko 78 metara (širina na vodenoj liniji je 40 metara). Takođe, procenjuje se da deplasman ovog broda iznosi između 85.000 i 100.000 tona, a još jednu novinu predstavlja i integrisano električno napajanje. Iako postoje gorepomenuti navodi o mogućnosti da treći kineski nosač aviona bude porinut u prvoj polovini naredne godine, upitan je datum njegovog uvođenja u aktivnu službu. Važno je napomenuti da naoružanje i radarski sistemi i dalje nisu ugrađeni, kao i da ni dva teretna lifta koji će prebacivati avione iz unutrašnjeg hangara na palubu još uvek nisu dovršena. Stoga bi se prema procenama Ministarstva odbrane SAD, Type 003 mogao naći u aktivnoj upotrebi tek 2024. godine, nakon testiranja njegovih operativnih sposobnosti na moru, koja su u slučaju Šandung trajala skoro dve godine.

Borba za dominaciju na svetskim morima

Na osnovu navedenog moglo bi se zaključiti da ova azijska zemlja ima ambiciju da nastavi razvoj nosača aviona, koji su joj neophodni kako bi njena ratna mornarica bila u stanju da osigura projektovane ekonomske i geostrateške interese širom sveta. Međutim, činjenica je da Kina još uvek zaostaje za svojim glavnim konkurentom SAD, budući da i dalje ne poseduje nosače aviona na nuklearni pogon. Nezvanične informacije govore da je Peking započeo gradnju takvog broda (koji će pripadati klasi Type 004), a ukoliko se one ispostave kao tačne, procenjuje se da bi se on u kineskim oružanim snagama mogao naći najranije nakon 2030. godine. Pored problema sa pogonom, prepreku ratnoj mornarici Kine predstavlja i nedostatak lovaca pete generacije J-31 koji bi trebalo da budu stacionirani na njenom trećem nosaču, budući da trenutno postoje samo četiri prototipa.

Na kraju, veliki problem jeste i nedostatak iskustva u upravljanju ovim kompleksnim plovilima i njihovoj integraciji u svoje borbene strategije. Podsetimo se da je Kina svoj prvi nosač aviona u aktivnu upotrebu uvela tek 2012. godine, dok sa druge strane Sjedinjene Američke Države koriste brodove ove vrste još od vremena pre Drugog svetskog rata. Osim toga, čak i u slučaju da kineska ratna mornarica dođe u posed većeg broja nosača, upitno je da li bi imala dovoljan broj pratećih plovila. Naime, svaki nosač aviona mora imati odgovarajuću borbenu grupu koja je sastavljena od razarača, fregata, podmornica i drugih plovila kako bi bio zaštićen od podmorničkih ili vazdušnih napada. Stoga bi u bliskoj budućnosti glavni fokus Kine mogao biti blago preusmeren sa razvoja novih, ka osiguravanju već postojećih nosača, kako bi se povećala njihova operativna efektivnost.