Krajem februara meseca ove godine, Turska odbrambena industrija nakon 14 godina planiranja i razvoja, predstavila je svetskoj javnosti prvi prototip domaćeg višenamenskog borbenog aviona pete generacije Milli Muharip Uçak (MMU), poznatog pod nazivom Kaan. Sposobnosti ove platforme, pod prvobitnom oznakom TF-X (Turkish Fighter X), testirane su tokom 13 minuta probnog leta, nakon čega je i formalno potvrđeno da Republika Turska poseduje mogućnost da samostalno proizvodi savremene avione pete generacije. Ubrzo nakon prvog, 6. maja usledilo je i drugo letno testiranje, koje je dodatno potvrdilo funkcionalnost ove letelice, a Tursku svrstalo u red nekolicne zemalja koje imaju sposobnosti razvijanja ovakvog tipa vazduhoplova. No, platforma Kaan samo je jedan u nizu projekata turske odbrambene industrije koja je doživela ubrzan razvoj početkom 21. veka, omogućavajući joj da pored članstva u NATO, unapredi odnose sa Ruskom Federacijom ali i ojača poziciju u muslimanskom svetu. Sve veća uloga ove zemlje u rešavanju brojnih kriza i dodatno produbljivanje veza sa zemljama Bliskog istoka i Afrike, nameću pitanje budućih poteza koje će povući aktuelni predsednik Redžep Tajip Erdogan.
TAI Kaan, višenameski je borbeni stelt-avion koji poseduje mogućnost izvršavanja misija i zadataka u svim vremenskimu uslovima, a po prvi put je zvanično poleteo na testovima održanim 21. februara ove godine. Prema trenutno dostupnim informacijama o taktičko-tehničkim karakteristikama može se uočiti da je dužina ove letelice 21 metar, razmak krila 14 metara, visina 6 metara, a površina krila oko 60 metara kvadratnih. Maksimalna poletna masa iznosi blizu 27 tona, dok je težina same letelice oko 14 tona. Borbeni radijus novog turskog aviona iznosi oko 1.100 kilometara, maksimalni plafon leta je 17 kilometara, maksimalna brzina 1.8 maha, dok je maksimalno eskpolataciono G opterećenje +9/-3,5. Iako su testiranu verziju pokretala dva turboventilatorska motora F110-GE-129, američkog proizvođača General Electris, trenutno se nastoji na tome da se ovi motori zamene novim agregatima koji će biti proizvedeni od strane turskih kompanija. U segmentu optoelektronike, Kaan se oslanja na AESA radarski sistem domaće kompanije Aselsan, koja je dizajnirala i kompletan optoelektronski sklop sa njegovim vitalnim podsistemima.
Na kraju, ostaje i segment naoružanja koji će se prema procenama bazirati na širokoj lepezi vođenih i nevođenih ubojnih sredstava. Naime, iako ovaj borbeni avion nije uveden u operativnu upotrebu i tek se očekuje njegova serijska proizvodnja, predpostavlja se da će biti naoružan raketama vazduh-vazduh za borbu na kratkom, srednjem i dugom dometu, krstarećim raketama, kao i vođenim i nevođenim avio bombama. Poseban fokus u budućnosti biće usmeren na još jedan turski projekat koji bi se očekivano mogao naći na ovom avionu, a to je raketa vazduh-vazduh sa ramdžet motorom Gökhan, koja je namenjena za borbu van vizuelnog kontakta i po mnogima nastala po uzoru na raketu Meteor evropskog konzorcijuma MBDA.
Jedan od glavnih razloga za pokretanje projekta savremenog višenamenskog borbenog aviona bio je plan turskih vlasti da do 2033. godine u potpunosti zamene postojeću flotu američkih vazduhoplova F-16 koji se nalaze u turskim oružanim snagama. Ista godina označena je i kao godina otpočinjanja masovne proizvodnje ove letelice, a ceo proces od testiranja do serijske proizvodnje podeljen je u tri faze. Tokom prve faze, planirano je da se izrade tri prototipa koja će biti isporučena turskom ratnom vazduhoplovstvu. Prvi od njih, pod oznakom Block-0, turskoj armiji trebalo bi da bude predat tokom 2025. godine, dok se nardne godine očekuju i prvi naleti ovog aviona. Zatim će uslediti isporuka prve serije aviona pod oznakom Kaan Block-1 i to 20 letelica do 2028. godine, a nakon toga još po dve letelice svakog meseca tokom 2029. godine. Serijska proizvodnja i isporuka aviona tokom faze dva, koja će trajati od 2030. do 2033. godine, primarno će biti orijentisana na isporuku ovih letelica turskom ratnom vazduhoplovstvu, a u godinama nakon toga uslediće i faza tri u kojoj će otpočeti masovna proizvodnja za kupce iz inostranstva. Iako je još uvek rano govoriti o pojedinačnoj ceni turskog vazduhoplova, pretpostvke su da će se kretati oko 100 miliona američkih dolara.
Najnovija dostignuća turske vojne industrije i predstavljanje sopstvenog aviona pete generacije dodatno će ojačati oružane snage ove zemlje, njen vojni potencijal ali i poziciju unutar NATO saveza u kome nakon SAD predstavlja drugu po snazi silu u konvencionalnom naoružanju. Istorijski gledano, od osnivanja moderne sekularne Turske države 1923. godine ona je težila da se približi zapadnim zemljama, zbog čega je između ostalog i pristupila Savezu 1952. godine. Ipak, turbulentan 20. vek, oružani sukob sa Grčkom, spor oko Kipra i optužbe za nepoštovanje ljudskih prava zvaničnu Ankaru su do danas zadržale van punopravnog članstva u EU. Svesni okolnosti u kojima se nalaze na međunaronom planu, turski zvaničnici otpočeli su svojevrsnu politiku alternative, oživaljavajući stara ili sklapajući nova partnerstva dok su istovremeno jačali svoj uticaj u regionu, pozicionirajući se kao regionalna sila. Paralelno sa ovim procesom tekao je i proces jačanja domaće odbrambene industrije kako kroz učešće u zajedničkim projektima, tako i kroz samostalni razvoj savremenih i veoma složenih borbenih sistema kojima su počele da se opremaju turske oružane snage. Masovna proizvodnja i povećani proizvodni kapaciteti ubrzo su omogućili i izlazak na svetsko tržište, čime je Turska postala veoma značajan dobavljač naoružanja, a dodatni uticaj na globalno pozicionirnanje tamošnje industrije imalo je i učešće u zajedničkim projektima sa zemljama članicama NATO.
Ipak, prekretnica u odnosima sa zapadnim partnerima desila se 2016. godine kada je došlo do neuspelog vojnog puča i rušenja aktuelnog režima Redžepa Tajipa Erdogana. Pored toga što su turske vlasti direktno okrivile SAD da su pomagale vojnu huntu i zaverenike, te nekima od njih pružile i utočište, kritikovale su zvanični Vašington da štiti i odbija da uhapsi i isporuči Fetulaha Gulena, glavnog Erdoganovog protivnika. Zbog toga je zvaniča Ankara sve više počela da povlači jednostrane poteze koji često nisu bili u skladu sa ostalim članicama NATO. Primer za to je jačanje saradnje sa Rusijom, naročito u domenu nabavke sistema PVO, zatim oglušivanje o zajedničku politiku NATO i usporavanje članstva Finske i Švedske u ovom savezu, odnos prema situaciji u Libiji ali i podizanje tenzija u istočnom Mediteranu i nesuglasice sa Grčkom oko prava na pristup i eksploataciju nafte i prirodnog gasa u vodama Sredozemnog mora.
Pitanje oko koga čini se da nije bilo većeg spora između Saveza i Turske, jeste odnos prema ratu u Ukrajini, budući da je zvanična Ankara pratila politku NATO i držala se jasnog stava da poštuje teritorijani integritet ove zemlje. Međuti, za razliku od gotovo svih ostalih članica Turska je nastavila da održava dobre ekonomske odnose sa Rusijom, zbog čega je postala i svojevrsni medijator, dok je istovremeno podržavala ukrajinske oružne snage u pogledu slanja naoružanja i vojne opreme poput dronova ili plovila za tamošnju ratnu mornaricu. Ovakav pristup saradnje sa obe strane Turska je ispoljavala i ranije, a najočitiji primer za to je kupovina ruskog protivvazduhoplovnog sistema S-400 tokom 2019. godine. Naime, i pored jasnih i otvorenih upozorenja od strane SAD, zvanična Ankara je nabavila pomenuti raketni sistem zbog čega je Vašington odbio da proda, odnosno isporuči ranije dogovorene borbene avione F-16. Uz to, Turska je isključena i i iz programa zajedničkog razvoja motora za savremeni američki borbeni avion F-35, a uvedene su joj i određene sankcije, što je dodatno uzdrmalo odnose dve zemlje.
Zbog svega ovoga nameće se pitanje budućih poteza turskog predsednika Erdogana čiju spoljnu politiku mnogi već duže vreme ocenjuju kao „neootomansku”. Dalje jačanje vojne industrije i sopstvenih oružanih snaga, širenje uticaja u regionu i sve zapaženije prisustvo na afričkom kontinentu i u centralnoj Aziji dodatno će iči u prilog toj tezi, pa se čini da će se pozicija koju zvanična Ankara ima u međunarodnim odnosima dodatno učvrstiti. Ipak, pojedina pitanja i dalje će ostati nerešena.
Idi nazad
