Iako su od održavanja poslednjih izbora u Centralnoafričkoj Republici prošla gotovo četiri mjeseca, oružani sukobi u ovoj državi ne jenjavaju, a prijetnja od izbijanja humanitarne krize sve je veća. Sukobi su kulminirali objavom vanrednog stanja 21. januara ove godine, kada je grupa pobunjenika izrevoltirana zbog reizbora Fosten-Arkanž Tuadera za predsjednika zemlje zauzela prestonicu države, grad Bangui. Ipak, iako su pomenuti izbori bili povod za izbijanje nasilja, čini se da njegovi uzroci leže u dugogodišnjim podjelama koje razdiru ovaj region.
Aktuelna pobuna vuče svoje korjene iz 2013. godine, kada je oružana grupa pod nazivom Seleka nasilno svrgnula sa vlasti tadašnjeg autokratskog predsjednika Fransoa Bozizea. Kao odgovor na širenje nasilja i terora od strane Seleka, došlo je do formiranja anti-Balaka pokreta u cilju pružanja podrške svrgnutom predsjedniku Bozizeu, čime je Centralnoafričku Republiku (CAR) zadjesila sudbina većine ostalih afričkih država. Zemlja je zapala u sukobe zasnovane na etničkim i vjerskim podjelama, budući da Seleka pokret čini manjinsko muslimansko stanovništvo, dok je anti-Balaka grupa sačinjena od pripadnika hrišćanske i animističke populacije.
Nakon svrgavanja Bozizea sa vlasti, nesigurnost i strah nastavili su da se šire državom, što je kao direktan rezultat imalo porast broja oružanih pobunjeničkih grupa. Iako su državne institucije već bile slabe, nakon uništavanja administrativne i pravosudne infrastrukture one su se gotovo raspale. Rukovodstvo Seleka nije uspjelo da održi efektivnu kontrolu nad različitim oružanim frakcijama u okviru svog pokreta, pa uprkos tome što su 13. septembra zvanično raspušteni, bivši članovi nastavili su sa svojim aktivnostima. Iako je državni udar omogućio održavanje demokratskih izbora, do kojih je i došlo 2016. godine, sukobi između pomenutih oružanih frakcija nisu prestajali, a učešće boraca iz susjednih država poput Čada i Sudana povećalo je rizik od prekograničnog kretanja sukoba i širenja pobune i na ostale države u regionu.
U međuvremenu, Rezolucijom 2149 Saveta bezbjednosti Ujedinjenih acija od 10. aprila 2014. godine, u ovoj afričkoj državi uspostavljena je mirovna misija pod nazivom (MINUSCA). Mandat misije se periodično produžava, a Vojska Srbije u njenoj realizaciji učestvuje od 20. septembra 2014. godine (sa dva štabna oficira i dva vojna posmatrača, čiji mandat traje godinu dana). Njima se ubrzo, od 11. decembra 2014. godine, priključilo i 68 pripadnika vojne bolnice drugog nivoa VS, sa mandatom u trajanju od šest meseci.
No, pripadnici UN nisu jedine bezbjednosne snage koje se nalaze u ovoj državi. U proteklo vrijeme, sve češće se pominju brojne plaćeničke formacije i privatne vojne kompanije koje pokušavaju da iskoriste izuzetno nestabilnu situaciju u zemlji kako bi ostvarili sopstvene interese.
Izuzetno loša bezbjednosna situacija i ubrzano širenje nasilja, doveli su do uspostavljanja embarga na uvoz oružja u Centralnoafričku Republiku 2013. godine, koji je bio kontrolisan od strane vijeća Ujedinjenih nacija. Međutim, ovu situaciju uskoro su uspjele da iskoriste neke evropske države, poput Francuske i Rusije, koje su putem specijalnih dozvola za pružanje pomoći Centralnoafričkoj Republici, učvrstile svoj položaj na afričkom kontinentu. Vijeće sigurnosti UN odobrilo je vojnu saradnju Centralnoafričke Republike i Rusije i to u vidu isporuke oružja i municije ali i slanja vojnih stručnjaka za pomoć u borbi protiv pobunjeničkih frakcija. Ipak, vojna saradnja između Moskve i Banguija predstavljala je samo početak šireg uticaja koji je Rusija težila da stekne na ovom kontinentu. Budući da je Centralnoafrička Republika jedna od najsiromašnijih država na svijetu, od samog početka bilo je izvjesno da se rusko oružje ne može plaćati novcem, nego prirodnim sirovinama. Na ovaj način Rusija je dobila koncesiju za eksploataciju rudnog bogatstva, što je omogućilo širenje kako ekonomske tako i političke snage Moskve.
I sama činjenica da je vlada Fosten-Arkanž Tuadera (prvi put izabranog na demokratskim izborima 2016. godine) odbila prihvatiti embargo, te da stremi ka uspostavljanju prijateljskih veza sa Rusijom, govori u prilog sve jače saradnje između ovih država. Međutim, ovaj potez se može posmatrati i sa druge strane, kao taktika Centralnoafričke Republike da kroz prijateljske odnose sa Moskvom, osigura sebi bolji položaj u pregovorima sa Zapadom.
Međutim, naoružanje i posebna vojna obuka vojske Centralnoafričke Republike samo je podstakla pobunjeničke grupe, frakcije nekadašnjih Seleka i anti-Balaka pokreta, da se dodatno naoružaju. Ovakav pristup borbi pokazao se kao neefikasan, budući da je zbog povećanja naoružanja došlo do zaoštravanja odnosa i u onim dijelovima zemlje u kojima je situacija bila stabilna. Uzrok leži u činjenici da vlada ne pokazuje političku volju da se nestabilna bezbjednosna situacija riješi na miran način, nego inicira rasplamsavanje sukoba koji masovno pogađaju civilno stanovništvo. Ovakav razvoj situacije ne treba da čudi budući da je vlada Centralnoafričke Republike potpomognuta od strane Moskve, koja se ni u prošlosti nije ustručavala od vojnih intervencija na štetu lokalnog stanovništva.
Ipak, pravo pitanje uplitanja Moskve u unutrašnje poslove Centralnoafričke Republike, postavilo se nakon ubistva tri ruska novinara na tlu ove zemlje u julu mjesecu 2018. godine. Novinari su ubijeni u blizini velikog rudnika, nedaleko od glavnog grada Banguija, tokom traganja za dokazima o prisustvu i umešanosti Vagner grupe, privatne ruske vojne kompanije, u poslove vezane za iskopavanje dijamanata i zlata.
Zbog toga se sumnja da su pripadnici Vagner grupe, pored podrške Oružanim snagama CAR, saradnju ostvarili i sa različitim pobunjeničkim frakcijama u ovoj državi, budući da one kontrolišu teritorije izuzetno bogate resursima, prije svega zlatom i dijamantima.
Iako su zvaničnici iz Moskve i Banguija oštro negirali bilo kakvu umješanost pomenute grupe u vojne operacije u ovoj afričkoj državi, nedavni događaji su potvrdili drugačije. Kada je 27. februara, višenamjenski helikopter SA341 Gazela oboren u blizini Ouam Pende u Božumi, ispostavilo se da su njime upravljali upravo plaćenici grupe Vagner, što je dovelo do niza pitanja o tome šta su zapravo prave namjere Rusije i da li postoji umješanost Moskve u sporne izbore od prošle godine.
Pomenuti sukobi kulminirali su upravo uoči izbora 27. decembra 2020. godine, kada je vrhovni sud zemlje donio odluku da se odbija kandidatura bivšeg predsjednika Bozizea, zbog neispunjavanja osnovnih moralnih uslova za kandidaturu, prije svega zbog postojanja čistog kriminalnog dosijea. Ovakva odluka bila je očekivana imajući u vidu da se članovima anti-Balaka pokreta, formiranog 2009. godine u svrhu zaštite tadašnjeg predsjednika Bozizea, sudi pred Međunarodnim krivičnim sudom u Hagu zbog ratnih zločina.
Međutim, iako su suđenja već započela, ne može se zanemariti sumnja da ovi procesi, čini se predstavljaju samo farsu za javnost. Iako je vladajući vrh Centralnoafričke Republike pokazao političku volju za osudu ratnih zločinaca, izvjesno je da su procesuirani samo individualci koji su neposredno izvršavali naredbe, dok su nalogodavci i dalje slobodni. Pa se postavlja pitanje, u kojoj mjeri je moguće zaustaviti sukobe, ukoliko su lideri kriminalne organizacije još uvijek na visokim pozicijama u društvu.
No, iako je odluka diskvalifikacije Bozizea bila neminovna, njegove pristalice nisu prihvatile poraz. Oružane grupe koje kontrolišu oko 2/3 zemlje formirale su koaliciju pod nazivom „Patriotska koalicija za promjene”, kako bi izrazili svoje nezadovoljstvo zbog ovakvog razvoja situacije. Međutim, nasilno ponašanje se uskoro proširilo čitavom državom, pa su pokušaji destabilizacije novoizabranog predsjednika Tuadera doveli do rastuće humanitarne krize koja prijeti da bez hrane ostavi nekoliko stotina hiljada stanovnika ove afričke države. Ipak, sporni izbori nisu pokrenuli samo talas nasilja, nego i brojna pitanja o umješanosti evropskih država u izbor predsjednika.
Neposredno uoči izbora, Rusija je poslala vojnu opremu i 300 vojnih instruktora kao pomoć vladi Centralnoafričke Republike u borbi protiv pobunjenika. Iako je Moskva izdala zvanično saopštenje da su instruktori poslati u cilju obuke, kao odgovor na molbu za pomoć upućenu od strane Banguija, postavilo se pitanje da li je Rusija učestvovala u izbornim malverzacijama, budući da preko ove države teži uspostavljanju položaja na afričkom kontinentu. Uprkos činjenici da o uticanju na izbore nema dovoljno dokaza, izvjesno je da su ruski vojnici, zajedno sa vojskom Centralnoafričke Republike suprotstavili pobunjenicima koji su podržavali Bozizea, glavnog rivala novoizabranog predsjednika. Takođe, pretpostavlja se da je Valeri Zakarov, koji obavlja funkciju savjetnika predsjednika Tuadera, osnovao dvije kompanije na tlu Centralnoafričke Republike, od koje jedna predstavlja lokalnu produžnicu Vagner grupe, koja pak negira bilo kakvu aktivnost u ovoj afričkoj državi. Postojanje privatnih vojnih kompanija omogućava Rusiji da širi svoj globalni uticaj, sa minimalnim političkim i vojnim rizicima.
Ubrzano širenje nasilja, te činjenica da je veoma mali broj građana imao mogućnost izlaska na biračka mjesta u decembru, doveli su do održavanja drugog kruga legislativnih izbora u martu ove godine, u kojima je potvrđena pobjeda Tuadera. Uprkos stalnim napadima od strane pobunjenika, snage bezbjednosti uspjele su omogućiti građanima pristup biralištima. No i pored toga, pobunjeničke grupe čvrsto drže do stava da su izbori bili samo maskarada, te da je umješanost spoljašnjih sila, prvenstveno Rusije, u protekle izbore neminovna.
Centralnoafrička Republika, iako nije jedina afrička država u kojoj Rusija širi vojnu moć preko ozloglašene Vagner grupe, potencijalno može biti najbitnija. Nedavno poboljšavanje odnosa Sudana i Sjedinjenih Američkih Država, predstavljalo je direktan udarac monopolu koji je Rusija imala u ovoj afričkoj državi, pa je jačanje uticaja u Centralnoafričkoj Republici idealna prilika da se ulaskom na mala vrata proširi uticaj i na okolne, strateški značajnije države, poput Kameruna ili Mozambika.
Zbog toga Moskva ima višestruku korist ukoliko situacija ostane nestabilna. Sa jedne strane, njena ekonomska moć raste zbog koncesije na iskorištavanje prirodnih bogatstva Centralnoafričke Republike, dok sa druge strane njen politički uticaj jača, kako uspostavlja nove vojne veze sa državama van Balkanskog poluostrva. Ipak, ponovno vraćanje Bozizea na vlast u velikoj mjeri bi osujetilo planove Moskve, budući da je Bozizeova vladavina potpomognuta od strane Francuske.
Sa druge strane, direktna pomoć Rusije predstavlja prijetnju za Francusku, koja na sve načine pokušava da zadrži uticaj u svojoj bivšoj koloniji. U tu svrhu, Francuska je udružila svoje trupe sa Čadom, vojnim gigantom regiona, kako bi osigurala svoj položaj u ovoj regiji. Francuska ima dugu istoriju saradnje sa Centralnoafričkom Republikom, budući da se ova afrička država nastavila oslanjati na pomoć Pariza i nakon sticanja nezavisnosti 1960. godine. Pa je tako gotovo svaki predsjednik Centralnoafričke Republike na vlast došao uz pomoć Francuske, uključujući i Fransoa Bozizea koji je vlast zauzeo vojnim udarom 2003. godine. Međutim, nakon svrgavanja Bozizea sa vlasti, uticaj Francuske počinje da slabi. Bozize je inicirao početak takozvanog Buš rata (2004-2008), u kome su izbili sukobi između vlada i nekoliko pobunjeničkih frakcija na tlu Centralnoafričke Republike.
Iako je primirje potpisano 2008. godine, Bozize nije pokazao volju da održi svoju stranu dogovora, što je rezultiralo formiranjem pobunjeničke koalicije poznate pod nazivom Seleka, koje će 5 godina kasnije izvršiti državni udar te na čelo države privremeno postaviti svog predvodnika Majkl Đodotija (do održavanja demokratskih izbora 2016. godine). Na ovaj način, Majkl Đodoti postaje prvi predsjednik koji je na vlast došao ne samo bez pomoći Francuske, nego direktno svrgnuvši sa vlasti njenog saveznika.
Ipak, Pariz se nikada nije odrekao svog uticaja u ovoj afričkoj državi, a Centralnoafrička Republika još uvijek ima kolonijalnu valutu. Svoje nacionalne rezerve CAR čuva u Francuskoj narodnoj banci, a veliki broj francuskih kompanija imaju monopol u ovoj državi, uključujući telefonski operater Oranž. Iz tog razloga, Francuska ima interes za održavanje stabilnosti u ovoj afričkoj državi, zbog čega je i poslala vojnu intervenciju za suzbijanje nasilja nakon državnog udara 2013. godine.
Budući da nestabilna situacija nije prestajala, a sukobi su se svakodnevno zaoštravali, demokratski izbori 2016. godine postali su prilika da Francuska obustavi vojne intervencije, koje su za nju postale ekonomski neisplative. Ovakav preokret situacije vješto je iskoristila Ruska Federacija, uspostavljanjem već pomenute vojne saradnje sa Centralnoafričkom Republikom, time direktno podrivajući politički uticaj Francuske. I dok novoizabrani predsjednik Tuader održava bliske veze sa Rusijom, mogućnost Pariza da obnovi svoj uticaj u ovoj državi, čini se da slabi iz dana u dan.
Sa druge strane, iako su Rusija i Fancuska, zajedno sa SAD, potpisale saopštenje u kojem oštro osuđuju kontinuirano nasilje u Centralnoafričkoj Republici, ne možemo da se ne zapitamo da li je okončanje sukoba zaista ono što ovim država ide u prilog. Budući da je Rusija, zbog diplomatske i finansijske pomoći dobila koncesiju za eksploataciju rudnog bogatstva Centralnoafričke Republike, okončanje sukoba ugasilo bi potrebu za vojnom intervencijom, a ujedno i političkom podrškom od strane Kremlja.
Na ovaj način, Centralnoafrička Republika postaje poprište unutrašnjih sukoba ali i političkih borbi velikih sila, koje teže da zaštite svoje ekonomske interese. Budući da nema naznaka da će Francuska i Rusija odstupiti sa ove teritorije, postavlja se pitanje kako će se razvijati bezbjednosna situacija u ovoj afričkoj državi. Jedno je izvjesno, zaoštravanje sukoba predstavlja direktnu prijetnju miru u čitavoj regiji.
Idi nazad
